| - Φώτης Κόντογλου, γιος του Νικόλαου Αποστολέλλη και της Δέσπως Κόντογλου, γεννήθηκε στο Αϊβαλί το 1895. Ένα χρόνο μετά έχασε τον πατέρα του και την κηδεμονία αυτού και τριών μεγαλύτερων αδερφιών του ανέλαβε ο θείος του Στέφανος Κόντογλου, ηγούμενος της μονής της Αγίας Παρασκευής, στον οποίο οφείλεται και η χρήση του επωνύμου της οικογένειας της μητέρας του. Τα παιδικά και νεανικά του χρόνια τα έζησε στο Αιβαλί Εκεί τελείωσε το σχολείο το 1912· στο Γυμνάσιο ήταν συμμαθητής με τον λογοτέχνη και ζωγράφο Στρατή Δούκα και ήταν μέλος μιας ομάδας μαθητών που εξέδιδε το περιοδικό Μέλισσα, το οποίο ο Κόντογλου διακοσμούσε με ζωγραφιές. Μετά την αποφοίτησή του γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, από την οποία δεν αποφοίτησε ποτέ. Το 1914 εγκατέλειψε τη σχολή του και πήγε στο Παρίσι, όπου μελέτησε το έργο διαφόρων σχολών ζωγραφικής. Παράλληλα συνεργαζόταν με το περιοδικό Illustration και το 1916 κέρδισε το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό του περιοδικού για την εικονογράφηση βιβλίου, για την εικονογράφηση της Πείνας του Κνουτ Χάμσουν. Το 1917 έκανε ταξίδια στην Ισπανία και την Πορτογαλία και το 1918 επέστρεψε στην Γαλλία. Τότε έγραψε και το πρώτο του λογοτεχνικό βιβλίο, το Pedro Cazas. Επέστρεψε στην πατρίδα του το 1919, μετά την λήξη του Ά Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί ίδρυσε τον πνευματικό σύλλογο "Νέοι Άνθρωποι", στον οποίο συμμετείχαν επίσης ο Ηλίας Βενέζης και ο Στρατής Δούκας, εξέδωσε το Pedro Cazas και διορίστηκε στο Παρθεναγωγείο Κυδωνίων, όπου δίδασκε Γαλλική Γλώσσα και Ιστορία της Τέχνης. |
 |
|
 ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ |
|
 |
|
Πέθανε στην Αθήνα στις 13 Ιουλίου 1965, έπειτα από μετεγχειρητική μόλυνση.
Τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1961 για το βιβλίο Έκφρασις της Ορθοδόξου Εικονογραφίας, με το Βραβείο «Πουρφίνα» της Ομάδας των Δώδεκα (1963) για το βιβλίο Το Αϊβαλί, η πατρίδα μου και με το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του.
ΔΕΙΤΕ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΡΤ
- 1) Φώτης Κόντογλου - Αρχείο ΕΡΤ
- 2) Μνήμη Φώτη Κόντογλου - Αρχείο ΕΡΤ
- 3) Ναύπλιο - Φ. Κόντογλου - Αρχείο ΕΡΤ
==================================================================
ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ
ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ
==================================================================
Νίκος Ζίας γιά τον Κόντογλου
Ο Φώτης Κόντογλου και η Νεοελληνική Ζωγραφική
Από το βιβλίο Μνήμη Κόντογλου, εκδοτικός οίκος Αστήρ, Αλ. & Ε. Παπαδημητρίου, Αθήναι 1975
Ο Φώτης Κόντογλου και η Νεοελληνική Ζωγραφική
Από το βιβλίο Μνήμη Κόντογλου, εκδοτικός οίκος Αστήρ, Αλ. & Ε. Παπαδημητρίου, Αθήναι 1975
.jpg)
Η πολυσήμαντη προσφορά του Φώτη Κόντογλου στη Νεοελληνική Ζωγραφική θα μπορούσε να συνοψιστή σε τρεις εκφάνσεις. Στο δημιουργικό ζωγραφικό του έργο, που βασιζότανε στη βυζαντινή τεχνική· στο αγιογραφικό του έργο, που ξαναέφερνε την ορθόδοξη ζωγραφική στις εκκλησίες μας· στο διδακτικό, τέλος, έργο του είτε άμεσο, είτε κυρίως έμμεσο, που υπήρξε από τους ισχυρότερους μοχλούς της στροφής της πορείας της Νεοελληνικής Ζωγραφικής στην ανακάλυψη των ζωγραφικών, αλλά και ουσιαστικώτερων πνευματικών αξιών της ελληνικής παράδοσης.
Όταν ο Φώτης Κόντογλου έκαμε με το συγγραφικό κυρίως και το ζωγραφικό έργο του τη θυελλώδη είσοδό του στην καλλιτεχνική ζωή της Ελλάδος, η κατάσταση της Νεοελληνικής Ζωγραφικής είχεν αλλάξει. Η Σχολή του Μονάχου υποχωρούσε χωρίς να έχη τελείως εκλείψει. Οι μοντέρνες ζωγραφικές αντιλήψεις έκαμαν την εμφάνισή τους με τον Παρθένη, το Μαλέα κ.ά., που άνοιγαν καινούργιους δρόμους, οδηγημένοι από την επαναστατική λάμψη του Παρισιού, όπου τώρα έστρεφαν τα βλέμματά τους για να σπουδάσουν οι νεώτεροι καλλιτέχνες.
Έτσι ουσιαστικά το κίνητρο της αλλαγής πορείας της Νεοελληνικής Ζωγραφικής ήταν πάλι εξωτερικό και όχι εσωτερικό. Μόνο που τώρα η εξωτερική αυτή πηγή της τέχνης μας δεν ήταν η συντηρητική, ξεπερασμένη Σχολή, της ασήμαντης καλλιτεχνικά την εποχή αυτή, Βαυαρίας, αλλά η μήτρα της επαναστατικής μοντέρνας τέχνης. Η στροφή από το Μόναχο στο Παρίσι, παρά τα πολλά πλεονεκτήματα, όχι μόνο του συγχρονισμού, αλλά κυρίως το ότι έδινε στους νέους καλλιτέχνες δυνατότητα μελέτης των αληθινών προβλημάτων της ζωγραφικής και τους λευτέρωνε από τον απονευρωμένο ακαδημαϊσμό και την ξώπετση ανεκδοτολογική θεματολογία, είχε και τα μειονεκτήματα που παρουσίαζε και η πρώτη φάση της Νεοελληνικής Ζωγραφικής: τη μίμηση, την απρόσωπη ένταξη, που μέσα της ελλοχεύει ο κίνδυνος της απώλειας της προσωπικότητας.
Ο Φώτης Κόντογλου με το έργο του αγνόησε και τις δύο αυτές ξενοκίνητες τάσεις και στράφηκε προς την ξεχασμένη, για περισσότερο από ένα αιώνα, ζωγραφική παράδοση του τόπου. Αν και είχε ξεκινήσει, κατά τη μαρτυρία του Στρατή Δούκα (Αιολικά Γράμματα, τεύχος 61, 1971, σελ. 491), από τα εργαστήρια των δασκάλων της σχολής του Μονάχου (Ιακωβίδη, Γερανιώτη, Βικάτου, Ροϊλού) και έπειτα από την απότομη διακοπή των σπουδών του έφυγε για το Παρίσι, όπου έμεινε για αρκετά χρόνια, αγνόησε και τις δύο δεσπόζουσες αυτές τάσεις, για να βαδίση τον δικό του δρόμο. Στον δρόμο αυτόν οδηγείται αρχικά ίσως από ένα ευρωπαϊκό κίνημα επιστροφής στις αξίες του εθνικού παρελθόντος, με το οποίον όμως συνταιριάζεται απόλυτα και αβίαστα η ατόφια ρωμέϊκη ιδιοσυγκρασία του καθώς και η ανατολική καταγωγή του, όπου ελληνική Παράδοση και ορθόδοξη πίστη είχαν ζυμωθή σε μια αδιάσπαστη ένωση, χρωματισμένη από την έντονη αντίθεση προς τη Δύση, την αλλόδοξη Δύση, την εχθρική με φιλική επικάλυψη Δύση.
Η τραγωδία της Ελληνικής Μικρασίας λειτουργεί συγκλονιστικά εντός του, διαφορίζοντάς τον ριζικά αφ’ενός από τη Δύση, αφ’ετέρου δίνοντάς του το αίσθημα της ευθύνης για τη συνέχιση, έστω σε άλλον χώρο μιας μακραίωνης παράδοσης, που ενώ άντεξε την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και επιβίωσε για τέσσερες αιώνες, κινδύνευε τώρα οριστικά να χαθή, καθώς ξεριζωνότανε από τον τόπο της, ενώ παράλληλα στον λεύτερο ελλαδικό χώρο είχε εξοβελιστή από τη λαχανιαστή εισβολή της Δυτικής αντίληψης για την τέχνη, τη ζωή κι ακόμα και γι’αυτήν την θρησκεία.
Μετά την καταστροφή πηγαίνει στο Άγιον Όρος (προσκυνητής; μελετητής; αναχωρητής;) Είχε προηγηθή ο Στρατής Δούκας στο προσκύνημα αυτό και γυρίζοντας είχε φέρει μαζί του το μύθο του, «που έμελλε να επηρεάσει τον Φ. Κόντογλου, τον Παπαλουκά, τον Βέλμο και πολλούς άλλους» όπως σημειώνει ο ίδιος ο αγαπημένος του Κόντογλου συγγραφέας. Πάντως το ταξίδι αυτό του άνοιξε και του ξεκαθάρισε το δρόμο προς τη Βυζαντινή Ζωγραφική. Πρέπει όμως, η γη που έπεφτε ο σπόρος, νάταν αγαθή και ετοιμασμένη. Γιατί και από ιδιοσυγκρασία και από ένα είδος ρωμαντικού εξωτισμού, αλλά και από ένα ισχυρό ζωγραφικό ένστικτο οδηγημένος είχεν ήδη αρχίσει να αναζητά την ζωγραφική του έκφραση στη παραδοσιακή τέχνη του Βυζαντίου.
Στο ταξίδι του όμως αυτό έρχεται σε αμεσώτερη και ουσιαστικώτερη επαφή με την εκκλησιαστική μας Ζωγραφική και κυρίως με τη μεταβυζαντινή τέχνη της Κρητικής Σχολής.
Στο Άγιον Όρος μελετάει και αντιγράφει φορητές εικόνες και τοιχογραφίες κυρίως του 16ου αι., του Θεοφάνη και του Φράγκου Κατελάνου. Τα αντίγραφά του αυτά εκθέτει στη Μυτιλήνη μαζί με το Μαλέα.
Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε από πού διδάχθηκε τη «βυζαντινή» τέχνη ο Κόντογλου, γιατί αυτό ερμηνεύει νομίζω και την κατοπινή πορεία της αγιογραφικής τέχνης του και γενικώτερα τη στάση απέναντι στη Βυζαντινή Ζωγραφική. Σπούδασε ουσιαστικά, λοιπόν, στην Κρητική Σχολή και κατά κάποιον τρόπο αυτήν θεώρησε ως την αρτιώτερη ή τουλάχιστον χρονολογικά προσιτότερη παράδοση ν’ακολουθήση. Άλλωστε στην εποχή εκείνη τα μεγάλα έργα της Μακεδονικής Σχολής, όπως οι τοιχογραφίες του Πανσέληνου στο Πρωτάτο, ήταν σε κακή κατάσταση και τα άλλα άγνωστα. Κι είναι χαρακτηριστικό, ότι όταν αργότερα δούλεψε σαν συντηρητής σε τοιχογραφίες της κυρίας βυζαντινής εποχής, πάλι έτυχε να εργαστή στην Περίβλεπτο του Μυστρά, το προδρομικό αυτό έργο της Κρητικής Σχολής. Ο μεγάλος του πάντως δάσκαλος ήταν ο Θεοφάνης της Λαύρας κι από κοντά ο Κατελάνος κι οι άλλοι Κρητικοί κι ακόμη αργότερα, από θεωρητικές θέσεις κινούμενος, θα θεωρήση σαν τα «πιο γνήσια έργα της Χριστιανικής Αγιογραφίας» τις αγιογραφίες των τελευταίων αιώνων της Τουρκοκρατίας, όταν οι τεχνίτες δούλευαν «με την πίστη μονάχα, δίχως να ανακατευθή καθόλου το μυαλό». Μ’αυτόν τον θεωρητικό οπλισμό κι όταν θα γνωρίση την Μακεδονική Ζωγραφική, θα μείνει κλειστός και επιφυλακτικός αν όχι προκατειλημένος.
Στα χρόνια που ακολουθούν πλουταίνει τη γνώση του καθώς εργάζεται σαν συντηρητής σε διάφορες βυζαντινές εκκλησίες και Μουσεία (Βυζαντινό Μουσείο 1931-32, Μουσείο Καΐρου 1935, Μουσείο Κερκύρας).
Γνώστης πια της παραδοσιακής μας Ζωγραφικής, όταν έρχεται το πλήρωμα του χρόνου (1939 και μετά) δίνει το σημαντικότερο έργο του σε κοσμική ζωγραφική: τις τοιχογραφίες στο Δημαρχιακό Μέγαρο των Αθηνών. (Δυστυχώς είναι και το μόνο μεγάλο έργο του που έχει μέχρι σήμερα σωθή. Γιατί οι τοιχογραφίες που είχε ζωγραφίσει στο σπίτι του απεικονίζοντας την οικογένειά του καταστράφησαν, σώζονται όμως μερικοί πίνακες με αρχαία θέματα όπως ο Λαοκόων της Δημοτικής Πινακοθήκης Αθηνών, ο Βρούτος κ.ά.).
Στο Δημαρχείο ζωγράφισε τέσσερις συνθέσεις στις δύο αίθουσες του ισογείου, ζωφόρους, μέσα στην λευκή ορθομαρμάρωση, με θέματα κυρίως από την ιστορία της Αθήνας και ιστόρησε τους τέσσερις τοίχους του Γραφείου του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου. Τους τοίχους αυτούς χώρισε σε ζώνες, που στην ανώτερη ζωγράφισε ολόσωμους, μετωπικούς τους κυριώτερους ήρωες του Ελληνισμού από τους μυθικούς χρόνους μέχρι την Επανάσταση του 1821. Ανάμεσα σ’αυτές περιλαμβάνονται και μορφές αρχαίων ηρώων και ημιθέων αλλά και αγίων σαν τον Ιωάννη, το Χρυσόστομο ή ποιητών σαν το Σολωμό. Στη χαμηλότερη ζώνη έχουν ιστορηθή σκηνές, μάχες κ.λπ. από διάφορες περιόδους της Ελληνικής Ιστορίας.
Στις τοιχογραφίες αυτές είχε πολλά προβλήματα να αντιμετωπίση. Προηγούμενοί του ζωγράφοι μυθολογικών σκηνών και ιστορικών γεγονότων της κλασικής εποχής είχαν δημιουργήσει για τα θέματα, με τα οποία θα δούλευε, μια εικονογραφία καθώς και μια ζωγραφική τεχνοτροπία βασισμένη κυρίως στο ρεαλισμό και κλασικισμό, που κατά τη γνώμη τους βρισκόντανε πλησιέστερα στο κλίμα και τη μορφή των εικονιζομένων γεγονότων.
Ο Κόντογλου αγνόησε και την εικονογραφία, αλλά κυρίως εκείνο που τόλμησε ήταν ν’αγνοήση την «κλασική» τεχνοτροπία. Διάλεξε τη γλώσσα της Βυζαντινής Ζωγραφικής, που την πλούτισε σε ωρισμένες περιπτώσεις με τη γνώση της ανατομίας, και την πλαστική απόδοση των μορφών. Η τεχνοτροπία του βασιζότανε στην Βυζαντινή Παράδοση, όπως μάλιστα την αισθανότανε ο ζωγράφος, με τις στενές κυρίως φόρμες, τη μικρή κλίμακα, το αυστηρό περίγραμμα, τα σεμνά και μουντά χρώματα, από τα οποία λείπει κάθε φωναχτός τόνος ή συμπληρωματική χρήση των χρωμάτων, με προτίμηση στα γεώδη, τα καστανά, τα σκοτωμένα μπλέ, σε μια θαυμαστή όμως ενότητα. Μοιάζει ουσιαστικά σαν να βλέπεις συνθέσεις που κυριαρχεί ένα χρώμα με τις παραλλαγές του. Την χρωματική ενότητα συμπληρώνει η μετρημένη και ισόρροπη σύνθεση.
Στην εικονογραφία ξεκινά από την αρχή (κάποια εικονογραφικά στοιχεία βυζαντινών χειρογράφων, που ιστορούν κοσμικές σκηνές και περιορισμένης κλίμακος είναι και αμφίβολο φαίνεται να τα ήξερε ο Φ. Κόντογλου) και βάζει όλη την πλούσια αφηγηματική φαντασία του να συλλάβη και πραγματώση τόσο μεγάλο έργο. Μελέτη των τοιχογραφιών αυτών θα εύρισκε ίσως πηγές εικονογραφικές και τεχνοτροπικές ακόμη, γιατί πολλές φορές παρουσιάζεται από σύνθεση σε σύνθεση διαφοροποίηση στην τεχνοτροπία. Στην ζωφόρο π.χ. της Νοτίας αίθουσας του ισογείου, όπου εικονίζεται η πάλη του Ερεχθέα με τον Εύμολπο, καθώς και οι προσωποποιήσεις του Υμηττού και της Πεντέλης, ο ζωγράφος χρησιμοποιεί μεν την τεχνική της βυζαντινής Παράδοσης, για να αποδώση όμως τους μυθικούς ήρωες με ομορφοπλασμένα γυμνά κορμιά άψογης ανατομίας και ροδαλής επιδερμίδας που θυμίζουν Πομπηϊνά πρότυπα. Στην απέναντι, μέσα στην ίδια αίθουσα, σύνθεση με τις προσωποποιήσεις των πόλεων, κυριαρχεί η ηρεμία και η επιπεδική παράσταση των σεμνόχρωμων γυναικείων μορφών.
Άλλο χαρακτήρα, κοντυνότερο στη δισδιάστατη Βυζαντινή Ζωγραφική, παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες με τις μεγάλες μάχες των Μακεδόνων βασιλέων στο Γραφείο του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου. Γιατί διάλεξε όμως την εκκλησιαστική τεχνοτροπία ο Κόντογλου για να ιστορήση κοσμικά, παγανιστικά θέματα; Μήπως τούτο ήταν ιεροσυλία; Μήπως είχε παρασυρθή από ένα βυζαντινίζον κλίμα της εποχής του, που ήθελε την Βυζαντινή Τέχνη, εκλεκτή των κύκλων των διανοουμένων; Μήπως από εκζήτηση και αναζήτηση πρωτοτυπίας; Νομίζω πως για κανένα απ’αυτούς τους λόγους. Ο Φ. Κόντογλου πίστευε στην παράδοση. Όχι θεωρητικά, διανοουμενίστικα. Αλλά στην παράδοση σαν συνέχεια ζωής. Και αυτήν τη συνέχεια ήθελε να διαιωνίσει με την τέχνη. Να ιστορήσει, τον απόμακρο κόσμο του ελληνικού μύθου και της Ιστορίας, με τον πλησιέστερο όμως ντόπιο εκφραστικό τρόπο· τη ζωγραφική γλώσσα του μεσαιωνικού Ελληνισμού. Έτσι ένωνε την αρχαία παράδοση με το Βυζάντιο, αυτός ο σημερινός Μικρασιάτης, πετυχαίνοντας τη συνέχεια που ζητούσε. Έφερνε τους απόμακρους ήρωες από τα σκονισμένα βιβλία των λογίων στον οικείο χώρο και τη μορφή των αγίων της Εκκλησίας, με τους οποίους ήταν μαθημένος να συζή ο απλός, ο ανόθευτος από τη δυτική επίπλαστη παιδεία, λαός. Και δεν ήταν ιεροσυλία αυτό που έκαμε. Γιατί οι παλαιότεροί του αγιογράφοι είχαν τολμήσει να ζωγραφίσουν, μέσα μάλιστα στους νάρθηκες των μοναστηριακών εκκλησιών, τους αρχαίους Έλληνες Φιλοσόφους, τον Μεγαλέξανδρο και τους άλλους ήρωες (Μονή Φιλανθρωπινών, Μ. Γόλας, εκκλησίες Καστοριάς κ.λπ.
Οι τοιχογραφίες του Δημαρχείου ίσως είναι το πιο προσωπικό του και το πιο ολοκληρωμένο έργο της ζωγραφικής του και η σημαντικώτερη προσφορά στην Ιστορία της Νεοελληνικής Ζωγραφικής. Δεν έχει ακόμη ιδιαίτερα μελετηθή (εκτός από το μέγάλο άρθρο του Αγγ. Προκοπίου στην Αγγλοελληνική Επιθεώρηση του 1947), ώστε να προσδιοριστή ακριβέστερα ο ρόλος του στην πορεία της Νεοελληνικής Ζωγραφικής. Κι ακόμη αξίζει να παρουσιαστή ξανά στο ευρύτερο ελληνικό κοινό που κοντεύει να το ξεχάσει.
Αυτός ο Ανατολίτης που έζησε στο Παρίσι για αρκετό καιρό, που γνώρισε προσωπικά μάλιστα τον Ροντέν, όπως αναφέρει σε κάποιο γραφτό του, ούτε ξιπάστηκε από τη λαμπερή επιφάνεια της μοντέρνας παριζιάνικης ζωής, ούτε θαμπώθηκε από την εκεί επανάσταση της τέχνης. Ίσως μόνο μια έμμεση επίδραση να δέχθηκε, δηλαδή τη στροφή προς το μεσαιωνικό παρελθόν. Πιστότατος στη μορφοπλαστική παράδοση της τέχνης της Ελλάδος, ζήτησε να βρή την άμεση ανανέωση στην τέχνη του τόπου του κι όχι στον τόπο της φιλοξενίας του.
Σιγά-σιγά άλλωστε αυτή η ανάγκη γινότανε συνείδηση ολοένα και σε περισσότερους ευαίσθητους δέκτες. Ζωγράφοι, αισθητικοί, και ιστορικοί της τέχνης άρχιζαν να στρέφονται προς τις πηγές και τις ρίζες της παράδοσης σαν άμεσης όμως συνέχειας. Το φαινόμενο φυσικά αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά γενικώτερο ευρωπαϊκό κίνημα, από το οποίο αρδεύεται και το ελληνικό. Ουσιαστικά πρόκειται για τη βαθύτερη έννοια του ρωμαντισμού. Οι προσπάθειες όμως στην αρχή είναι μεμονωμένες και συχνά καιρικές στη ζωή και στο έργο των ζωγράφων.
Ο Φ.Κόντογλου αντίθετα γίνεται ο διαπρύσιος κήρυκας αυτής της επιστροφής με την απολυτότητα και το πάθος του οδηγητή και πρωτοπόρου. Έχει άλλωστε και το τάλαντο του γραφτού λόγου, που τον βοηθά σ’αυτήν την αποστολή. Στο κήρυγμα και στο εργαστήρι του φοιτούν άμεσα μερικοί νέοι τότε ζωγράφοι, σαν τον Γιάννη Τσαρούχη και το Νίκο εγγονόπουλο, που αργότερα θα ακολουθήσουν διάφορους δρόμους και από τον δάσκαλο και ανάμεσά τους, αλλά τα βασικά διδάγματά του θα επηρεάσουν σύμφωνα με την προσωπικότητα του καθενός το έργο τους. Εκτός όμως απ’ αυτούς άμεσα θα ακούσουν το μάθημά του μια ολόκληρη γενιά ζωγράφων, μια γενιά που προσδίδει στη Νεοελληνική Τέχνη την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της, η λεγομένη γενιά του ’30. Παρ’όλο το εύρος των ζωγραφικών επιτευγμάτων τους και την ιδιοτυπία των δημιουργών της, οφείλει πολλά το ξεκίνημά της στην παρουσία και το έργο του Φ. Κόντογλου.
Βέβαια το κήρυγμα του Κόντογλου ήταν επιστροφή στη Βυζαντινή Ζωγραφική, όπως άλλωστε το εφάρμοσε ο ίδιος στις τοιχογραφίες του Δημαρχείου. Και στον τομέα αυτόν τον ακολούθησαν μερικοί ζωγράφοι της γενιας του ’30 σύμφωνα πάντα με την καλλιτεχνική προσωπικότητά του ο καθένας, για ορισμένη φάση του έργου τους τουλάχιστον, ενώ και στη μεταπολεμική γενιά υπάρχουν ζωγράφοι σαν το Π.Κοψίδη, το Μ.Βατζιά κ.ά. που εκφράζουν τους παλμούς της εποχής (π.χ. τα γεγονότα του Πολυτεχνείου από τον Βατζιά), με μακρινή βάση τη βυζαντινή τεχνική, έστω κι αν και το υλικό ακόμη έχει αλλάξει καθώς την αυγοτέμπερα ή το φρέσκο αντικατέστησαν τα πλαστικά χρώματα.
Το μάθημα όμως του Κόντογλου το πλατύτερο, που καλούσε στη διερεύνηση των αυτόχθονων ζωγραφικών στοιχείων είτε στη Βυζαντινή τέχνη όπως πίστευε ο ίδιος, είτε στη λαϊκή, όπως πίστευαν άλλοι, είτε και στην αρχαία ζωγραφική, όπως εύρισκαν μερικοί, είχε μεγάλη απήχηση σε σημαντικό αριθμό ζωγράφων που πάσχιζαν να βρουν και να εκφράσουν στην τέχνη τους το αληθινό πρόσωπο του τόπου μας, όχι μόνο θεματογραφικά, αλλά κυρίως μορφολογικά, καθώς πιστεύανε ότι η συνένωση της μορφής και του περιεχομένου είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής ιδιομορφίας. Η αναζήτηση αυτή της «Ελληνικότητας», που έγινε το κύριο αίτημα της γενιάς του ’30, χρωστάει το βλάστημά της και στο σπόρο που αδιάκοπα και με αλύγιστο ζήλο έρριχνε ο Φ. Κόντογλου.
Ο Φ.Κόντογλου πίστευε πως η αγιογραφία δεν είναι πάρεργο ή έστω μια κάποια παρενθετική απασχόληση, αλλά υψηλή αποστολή, ιερουργία. Και πίστευε απόλυτα ότι η Βυζαντινή Ζωγραφική είναι η μοναδική έκφραση που αρμόζει στον υψηλό αυτόν στόχο. Αυτή ακριβώς η επίγνωση είναι που τον έκανε ικανό και άξιο να αλλάξη τον ξεστρατισμένο δρόμο της νεοελληνικής αγιογραφίας και να τον στρέψη προς τις ζωηφόρες πηγές της Παράδοσης. Χωρίς ίσως να είναι ο πρώτος ή ο μόνος που αγιογραφεί σε βυζαντινή τεχνοτροπία, είναι ο πρώτος που απόλυτα πιστεύει στην αξία της διά βίου, όχι κάποια στιγμή ή περίοδο επηρεασμένος από εξωτερικούς παράγοντες και μόδες.
Και εδώ υπάρχει ένα παράδοξο. Για πολλά χρόνια αυτός ο κήρυκας της επιστροφής στη Βυζαντινή τέχνη δεν έχει εικονογραφήσει μια ολόκληρη εκκλησία στην Αθήνα, όπως άλλοι που ανήκουν στην κατηγορία των αγιοφράφων που προαναφέραμε. Παρ’όλα όμως αυτά είναι ο κύριος αφυπνιστής των ορθοδόξων συνειδήσεων για να απαλλαγή ο χώρος της Εκκλησίας από ανούσια ζωγραφικά και αθεολόγητα τοιχογραφήματα. Γνωρίζοντας την σημασία που δίνει η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Ζωγραφική, μπορούμε να καταλάβουμε και τη σημασία που έχει η ορθή, η γνήσια Ορθόδοξη ζωγραφική μέσα στην Εκκλησία. Και τη συνείδηση αυτής της σημασίας αγωνίζεται ο Κόντογλου να ξυπνήση.
Ο Φ. Κόντογλου ζωγράφησε και φορητές εικόνες και τοιχογραφίες. Παλαιότερες νομίζω ότι είναι οι φορητές εικόνες. Είναι όμως πολύ επικίνδυνο να εκφράση κανείς συμπεράσματα γι’αυτόν τον τομέα της τέχνης του· μιας και οι εικόνες του είναι διάσπαρτες σε διάφορα μέρη της Ελλάδος και έτσι δεν είναι εύκολο νάχη κανείς πλήρη εποπτεία και κατά συνέπεια σωστή κρίση. Οι εικόνες όμως που έχουμε συναντήσει, φαίνεται να ακολουθούν τα διδάγματα της Κρητικής Σχολής, σε γενικές γραμμές, με έντονο όμως το προσωπικό στοιχείο. Σχέδιο σίγουρο και καθαρό, φόρμες κατά κανόνα κλειστές. Σκούρος καστανόχρωμος προπλασμός για τα πρόσωπα και τα χέρια. Και στα ενδύματα προτιμά, τουλάχιστο στα παλαιότερα έργα του, τους ήσυχους τόνους, που δένουν με το πρόσωπο και τα γυμνά μέρη (π.χ. οι εικόνες του Τέμπλου του Αγ. Νικολάου Πατησίων του 1947, εικόνα Τριών Ιεραρχών στην Καπνικαρέα του 1934 κ.ά.)
Και για τις τοιχογραφίες στις εκκλησίες δεν είναι πολύ εύκολη η αποτίμηση και η μελέτη για διαφορετικό όμως λόγο. Ο Φ. Κόντογλου δούλευε μαζί με τους μαθητές του και πολλές φορές είναι δύσκολη η διάκριση στο κυρίως προσωπικό του έργο και στην εργασία των μαθητών. Από τις παλαιότερες τοιχογραφίες είναι η εκκλησία ή ακριβέστερα μέρος των τοιχογραφιών της εκκλησίας της Ζωοδόχου Πηγής στο Λιόπεσι, που ιστορήθηκε από το Φ. Κόντογλου και το μαθητή του Τερζή στα 1946. Οι στρατιωτικοί Άγιοι στα μέτωπα των ανατολικών πεσσών του τρούλλου (Άγ. Θεόδωρος, Γεώργιος, Δημήτριος, Μερκούρης κ.ά.) είναι από τα καλύτερα δείγματα της αγιογραφίας του Φ. Κόντογλου. Μορφές ρωμαλέες, πλασμένες με τη βυζαντινή τεχνική, αλλά και με έντονη την προσωπική τεχνική του Φ. Κόντογλου, ποτισμένη από τη λαϊκή παράδοση. Οι Άγιοι εικονίζονται αληθινά σαν παλληκάρια και πρωταθλητές της πίστεως. Στα έργα αυτά βρίσκουμε το πιο προσωπικό -μέσα πάντα στα εκκλησιολογικά πλαίσια της Ορθόδοξης Παράδοσης- αγιογραφικό έργο του Κόντογλου. Βάση του είναι η Κρητική Σχολή, αλλά το χρώμα του και το σχέδιο τρέφονται από χυμούς μιας ζωντανής και δημιουργικής, όχι αντιγραφικής μιμητικής ζωγραφικής. Όπως άλλωστε γινότανε σε κάθε δημιουργική εποχή της μακραίωνης βυζαντινής τέχνης, οι τεχνίτες, έμεναν πιστοί στην παραδοσιακή τεχνική και κυρίως στον εσώτατο πυρήνα της, που εξέφραζε την ανάλλαχτη αλήθεια της αποκαλυμένης πίστης. Επειδή όμως οι ίδιοι ήσαν εκφραστές και συνεχιστές αυτής της πίστης, μπορούσαν να εκφράζουν ταπεινά και ειλικρινά τον εαυτό τους και τον καιρό τους και γινότανε αυτή η σύζευξη του αιωνίου με το καιρικό χωρίς σύγχυση και χωρίς το ένα να κυριαρχή σε βάρος του άλλου. Αυτό προσπάθησε ο Κόντογλου στις τοιχογραφίες της εκκλησίας στο Λιόπεσι. Αργότερα όμως μοιάζει να περιώρισε αυτή την αρχική φιλοδοξία. Λεπτομερέστερη μελέτη θα μπορούσε να δείξη αν αυτή η υπόθεση είναι σωστή, καθώς και τις αιτίες που την δημιούργησαν. Στις τοιχογραφίες της δεκαετίας του 1950 και μετά (Καπνικαρέα, Άγ. Γεώργιος Κυψέλης, Άγ. Νικόλαος Πατησίων), τα αξιολογώτερα τμήματα είναι εκείνα όπου ο ζωγράφος ακολουθεί τα κρητικά πρότυπα. Χαρακτηριστικό δείγμα, οι τοιχογραφημένες δεσποτικές εικόνες του κτιστού τέμπλου του Αγ. Χαραλάμπους Πολυγώνου, ζωγραφισμένες στα 1955. Δουλεμένες σε κρητική τεχνοτροπία με σοβαρούς γενικά χρωματικούς τόνους, μαύρο χρώμα για φόντο και καστανόχρωμο προπλασμό, πάνω στο οποίο αναπτύσσονται σε ανοιχτότερο τόνο τα φώτα ή γράφονται με λευκές πινελιές, δείχνουν με το σφιχτό σχέδιο, την κλειστή, στιβαρή φόρμα, την χρωματική ενότητα και το εσωτερικό ήθος, στον άξιο τεχνίτη στο κλίμα του.
Σημειώσαμε πιο πάνω για τη συμβολή του Κόντογλου σαν δασκάλου. Περισσότερο ίσως με την έννοια του καθοδηγητή και εμπνευστή παρά του ακαδημαϊκού καθηγητή. Αν τούτος όμως ο τίτλος του αξίζει για την κοσμική νεοελληνική ζωγραφική, για την αγιογραφία ο ρόλος του υπήρξε απτός, άμεσος και ιδιαίτερα παραγωγικός. Βέβαια πριν απ’αυτόν ή παράλληλα εργάζονται αγιογράφοι όπως ο Δ. Πελεκάσης, ο Αγ. Αστεριάδης, ο Σπ. Βασιλείου στη βυζαντινή τεχνοτροπία. Όμως δάσκαλος φλογερός που γύρω του μαζεύονται όσοι θέλουν να σπουδάσουν την ιερή τέχνη, είναι μόνον ο Φ. Κόντογλου. Σε μια εποχή μάλιστα που η βυζαντινή αγιογραφία δεν διδάσκεται επίσημα καθόλου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, (μέχρι σήμερα άλλωστε δεν υπάρχει ειδική έδρα, αλλά η αγιογραφία και το φρέσκο διδάσκονται από επιμελητή), οι ζηλωτές νέοι τεχνήτες φοιτούν στο εργαστήρι και στη σκαλωσιά του Κόντογλου. Οι μαθητές του Ράλλης Κοψίδης, Πέτρος Βαμπούλης, Γεωργακόπουλος, Παπανικολάου, Τερζής Ιωάννης, ακολουθούν διάφορο δρόμο ο καθένας. Άλλοι στρέφονται προς τη λαϊκή έκφραση, με την οποία ενώνουν τη Βυζαντινή Παράδοση, άλλος προς τη Μακεδονική Σχολή, ανάλογα ο καθένας με την προσωπικότητά του. Έτσι, ενώ δεν δημιούργησε με την στενή έννοια σχολή, έφτιαξε αυτή την ομάδα που ιστορεί όλους τους τοίχους των εκκλησιών με τη Βυζαντινή τεχνοτροπία.
Στο διδακτικό έργο του θα πρέπη να περιληφθή και η συγγραφή του βιβλίου του «Έκφρασις» ήτοι «Ιστότησις της παντίμου ορθοδόξου αγιογραφίας, της και λειτουργικής καλουμένης, περιέχουσα την τεχνολογίαν και εικονογραφίαν της ειρηνοχύτου ταύτης τέχνης, ήτοι την ερμηνείαν των τεχνικών τρόπων και τους ιερούς τύπους των εικόνων, καθώς και εξήγηση περί της λεπτότητος και του πνευματικού κάλλους και της τιμής αυτής». Βασισμένος στην προγενέστερη συγγραφική παράδοση της «Ερμηνείας της ζωγραφικής», του Διονυσίου του εκ Φουρνά, καθώς και στη δική του γνώση, καταγράφει την πείρα του ολάκερη, ώστε να είναι χρήσιμη γι’αυτούς, που θα θελήσουν να συνεχίσουν την «Ειρηνόχυτον» λειτουργική τέχνη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η συνέχιση άλλωστε της Παράδοσης ήταν και το μεγάλο μεράκι του χαρισματούχου αυτού ανθρώπου. Σ’αυτήν πρόσφερε όλη τη δύναμη και όλα τα τάλαντα, που πλούσια βέβαια του είχε εμπιστευθή ο Κύριος και στη δόξα του Οποίου τελικά τα αφιέρωσε.
==================================================================
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΕΣ
ΤΟΥ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ
ΤΟΥ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ
 |
| Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, 1952. Κερόνεφτο, 53 x 43 εκ. Συλλογή Κωνσταντινίδη |
*===================== * ========================*
 |
| Ο Άγιος
Χριστόφορος, 1946. Τοιχογραφία. Ζωοδόχος Πηγή, Παιανία |
*===================== * ========================*
 |
| Οι Άγιοι Ανάργυροι Κοσμάς και
Δαμιανός, 1953. Αυγοτέμπερα, 34 x 50 εκ. Συλλογή Σκαρλατίδη |
*===================== * ========================*
 |
| Ο Άγιος Δημήτριος ο
Μυροβλήτης, 1948. Αυγοτέμπερα, 75 x 50 εκ. Ιερός ναός Αγίου Ανδρέα Κάτω Πατησίων |
*===================== * ========================*
 |
| Η Αγία
Αικατερίνη, 1935. Αυγοτέμπερα, 112 x 61 εκ. Αγία Αικατερίνη, παρεκκλήσιο Ερυθρού Σταυρού |
*===================== * ========================*
 |
| Η Πλατυτέρα, 1936. Αυγοτέμπερα, 37,5 x 52,5 εκ. Συλλογή Θ. Κιοσέογλου |
 |
| Ο Άγιος Ιωάννης ο
Πρόδρομος, 1924. Αραιωμένο μελάνι, 31 x 12,5 εκ. Συλλογή Π.Ζάννα *===================== * ========================* |
 |
| Θρηνητικό συναξάρι Κωνσταντίνου
Παλαιολόγου, 1949. Μελάνι και σέπια, 16 x 13 εκ. Συλλογή Δ. Κοντογλου-Μαρτίνου *===================== * ========================* |
 | ||
| Η Μεταμόρφωση. Τοιχογραφία. Αγία Λουκία, παρεκκλήσιο οικογενείας Ζαΐμη στο Ρίο Πατρών *===================== * ========================*  Ο Χριστός 1924. Αραιωμένο μελάνι, 17 x 13,5 εκ. Συλλογή Ι. Παπαδόπουλου *===================== * ========================*  Μονή Γρηγορίου, 1923. Αραιωμένο μελάνι, 20 x 27,5 εκ. Συλλογή Ζ. Σιφναίου *===================== * ========================* 
Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, (1954) παρεκκλήσιο των Αγίων Αναργύρων στον Πάρνωνα Λακωνίας *===================== * ========================* ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΑΚΟΣ Ο ΑΗΤΟΣ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ Φ. ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ Λάδι 29x36 cm *===================== * ========================* Η ΠΛΑΤΥΤΕΡΑ, 1942 ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΠΝΙΚΑΡΕΑ του Φ.Κόντογλου, *===================== * ========================* ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΓΛΥΚΟΦΙΛΟΥΣΑ, 1959 του Φ.Κόντογλου, *===================== * ========================* Η ΓΕΝΝΗΣΗ, 1946 ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ του Φ.Κόντογλου, *===================== * ========================* ΑΓΙΟΣ ΜΕΡΚΟΥΡΙΟΣ Φ.Κόντογλου *===================== * ========================* ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΕΜΠΛΟΥ.ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, ΠΑΙΑΝΙΑ Φ.Κόντογλου *===================== * ========================* ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ Φώτης Κόντογλου *===================== * ========================* ΚΑΘΙΣΤΗ ΓΡΙΑ Φώτη Κόντογλου *===================== * ========================* ΜΑΡΙΑ Φώτη Κόντογλου *===================== * ========================* Μονομαχία Ερεχθέα - Εύμολπου, 1937-39 Φώτης Κόντογλου ...Τοιχογραφία στο Δημαρχείο Αθηνών *===================== * ========================* Η Ιωνική Δωδεκάπολη (Λεπτομέρεια), 1937 Φώτης Κόντογλου.... Τοιχογραφία στο Δημαρχείο Αθηνών *===================== * ========================* Η Οικογένεια του Ζωγράφου, 1932 Φώτης Κόντογλου ..Τοιχογραφία, π. 60 x 90 εκ., Εθνική Πινακοθήκη *===================== * ========================* Πρόσφυγες ή Η Κοιλάδα του Κλαυθμώνος Φώτης Κόντογλου *===================== * ========================* Τμήμα από τους Αγίους 40 Κόντογλου Φώτης (1897-1965)Τέμπερα σε ξύλο, 0.37x0.185 *===================== * ========================*  Χριστούγεννα 1949 εξώφυλλο για το περιοδικό Ελληνική Δημιουργία, τ. 45 *===================== * ========================*  Άγιος Ανδρέας *===================== * ========================* 
Ο Παντοκράτων του Τρούλου μελάνι και μολύβι σε χαρτί 26,5x19 εκ. *===================== * ========================* 
Μονή Ιβήρων, (1923) σχέδιο *===================== * ========================* 
*===================== * ========================*
Βιογραφικό Σημείωμα από το ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ (1895-1965)
Ο Φώτης Κόντογλου ( = Φώτης
Αποστολλέλης) γεννήθηκε στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) της Μικράς Ασίας, τέταρτο παιδί
του Νικολάου Αποστολλέλη και της συζύγου του Δέσποινας, το γένος Κόντογλου. Είχε
μια αδερφή και δυο αδερφούς. Σε ηλικία ενός μόλις έτους ορφάνεψε από πατέρα και
την οικογένεια ανέλαβε ο αδερφός της μητέρας του Στέφανος Κόντογλου (στην
κηδεμονία του οποίου ανάγεται και το όνομα Κόντογλου), που ήταν Ηγούμενος στη
Μονή Αγίας Παρασκευής. Τα μαθητικά του χρόνια πέρασε στο μετόχι της Αγίας
Παρασκευής και στις Κυδωνίες και το 1913 μπήκε με εξετάσεις στο τρίτο έτος της
Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Λίγους μήνες αργότερα εγκατέλειψε τη σχολή και
έφυγε για να συνεχίσει τις εικαστικές σπουδές του στο Παρίσι με οικονομική
βοήθεια από τον θείο του. Στο Παρίσι παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής,
συνεργάστηκε με το γαλλικό περιοδικό Illustration (σε διαγωνισμό του οποίου
βραβεύτηκε για την εικονογράφηση του έργου του Κνουτ Χάμσουν Η πείνα) και
εργάστηκε ως εργάτης σε πολεμική βιομηχανία για να ζήσει. Το 1917 ταξίδεψε στην
Ισπανία και την Πορτογαλία. Το 1919 μετά το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου
επέστρεψε στη γενέτειρά του, όπου διορίστηκε καθηγητής γαλλικών και ιστορία
τέχνης στο Παρθεναγωγείο, ανέπτυξε πνευματική δραστηριότητα και ίδρυσε το
σύλλογο Νέοι Άνθρωποι. Το 1921 πήρε μέρος στη μικρασιατική εκστρατεία και μετά
την καταστροφή του 1922 κατέφυγε αρχικά στη Μυτιλήνη και στη συνέχεια στην
Αθήνα. Είχε προηγουμένως επισκεφτεί το Άγιο Όρος, όπου ξαναπήγε το 1923 για να
μελετήσει τη βυζαντινή τέχνη και να δημιουργήσει αντίγραφά αγιογραφιών, τα οποία
παρουσίασε σε εκθέσεις, αρχικά στη Μυτιλήνη και στη συνέχεια στην Αθήνα. Το 1926
παντρεύτηκε τη Μαρία Χατζηκαμπούρη, και επισκέφτηκε για τρίτη φορά το Άγιο Όρος.
Την περίοδο 1930-1931 εργάστηκε ως συντηρητής στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας,
από το 1933 δίδαξε ιστορία τέχνης και ζωγραφική στο αμερικάνικο κολλέγιο, όπου
γνωρίστηκε με τον Κάρολο Κουν, και είχε μαθητές τον Γιάννη Τσαρούχη και το Νίκο
Εγγονόπουλο. Το 1935 ανέλαβε την οργάνωση του βυζαντινού τμήματος του μουσείου
της Κέρκυρας. Ανέλαβε τη συντήρηση των τοιχογραφιών του Μυστρά, την
εικονογράφηση πολλών εκκλησιών, τη διακόσμηση του Δημαρχείου της Αθήνας Το 1963
τραυματίστηκε σε αυτοκινητιστικό ατύχημα με τη σύζυγό του και έμεινε κατάκοιτος
για πέντε μήνες. Πέθανε το 1965 στο νοσοκομείο του Ευαγγελισμού από
μετεγχειρητική μόλυνση μετά από χειρουργική επέμβαση στην κύστη. Τιμήθηκε με το
Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1959, για το βιβλίο του Έκφρασις της Ορθοδόξου
Εικονογραφίας), το Βραβείο Πουρφίνα της Ομάδας των Δώδεκα (1963 για το βιβλίο Το
Αϊβαλί, η πατρίδα μου), το Βραβείο του Ταξιάρχη του Φοίνικα, το Αριστείο των
Γραμμάτων και των Τεχνών (1965 για το σύνολο του έργου του). Μαθητής γυμνασίου
ακόμη στις Κυδωνίες είχε κυκλοφορήσει το περιοδικό Μέλισσα, που εικονογραφούσε ο
ίδιος. Υπήρξε συνιδρυτής του περιοδικού Φιλική Εταιρεία (μαζί με τους Κώστα
Βάρναλη, Δημήτρη Πικιώνη, Στρατή Δούκα και Βάσο Δασκαλάκη) που κυκλοφόρησε από
το 1924 ως το 1925 και του περιοδικού Κιβωτός (μαζί με τον Βασίλη Μουστάκη).
Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Ελληνικά Γράμματα του Κωστή Μπαστιά (1929), Νέα
Εστία, Ελληνική Δημιουργία, Εκκλησία, Εφημέριος και την εφημερίδα Ελευθερία (από
το 1949 ως το τέλος της ζωής του) και εξέδωσε μελέτες για τη βυζαντινή τέχνη και
έργα ταξιδιωτικής λογοτεχνίας και πεζογραφίας. Η πρώτη εμφάνιση του Κόντογλου
στα γράμματα πραγματοποιήθηκε το 1918 με την έκδοση της νουβέλας του Πέδρο Καζάς
σε περιορισμένα αντίτυπα. Το 1928 εκδόθηκε το βιβλίο του Ταξείδια και το 1935 ο
Αστρολάβος. Εντονότερη παρουσιάζεται η συγγραφική του δραστηριότητα
(θρησκευτικής κυρίως θεματολογίας) στα μέσα της δεκαετίας του 1940 και ως το
τέλος της ζωής του.
1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Φώτη
Κόντογλου βλ. Βιβιλάκης Ιωσήφ, «Βιογραφικές παρατηρήσεις για τον Φώτη
Κόντογλου», Νέα Εστία138, 1/11/1995, ετ.ΞΘ’, αρ.1640, σ.1413-1418, Καλαμαράς
Βασίλης, «Εργοβιογραφία Φώτη Κόντογλου», Διαβάζω113, 27/2/1985, σ.10-15,
Μουστάκης Βασ., «Κόντογλου Φώτης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας8. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Παγανός Γ.Δ., «Φώτης Κόντογλου», Η
μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο
(1914-1939)Ε΄, σ,48-121. Αθήνα, Σοκόλης, 1992, Σπητέρης Τώνης Π. – Ζήρας Αλεξ.,
«Κόντογλου Φώτης». Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986,
και Φώτης Κόντογλου, εν εικόνι διαπορευόμενος· Εκατό χρόνια από τη γέννησή του
και τριάντα από την κοίμησή του. Αθήνα, Ακρίτας, 1995.
*===================== * ========================*Εργογραφία (πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)
I.Πεζογραφία
• Pedro Cazas.
Αϊβαλί, τυπ. Αιολικός Αστήρ, 1918.
• Η τέχνη του Άθω• Αντιγραφή και
ανασυγκρότηση Φώτη Κόντογλου• Τα ξυλογραφήματα εφιλοτεχνήθησαν από τον Άγγελο
Θεοδωρόπουλο. Αθήνα, Γανιάρης, 1923.
• Βασάντα. Αθήνα, Γανιάρης, χ.χ.
•
Ταξείδια• Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και της Ανατολής, περιγραφικά του τι
απόμεινε από τα χρόνια των Βυζαντινών, των Φράγκων, των Βενετσάνων και των
Τούρκων. Αθήνα, Γανιάρης, 1928.
• Icones et fresques d’ art Byzantine. Αθήνα,
1932.
• Τοιχογραφίες των βυζαντινών εκκλησιών του Υμηττού. Αθήνα, Ελληνική
Τέχνη, 1933.
• Ο Αστρολάβος• Βιβλίο παράξενο γραμμένο από τον Φώτη Κόντογλου.
Κέρκυρα, 1935.
• Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι• Βιβλίο ιστορικό γραμμένο
από τον Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Αετός, 1942.
• Ο θεός Κόνανος και το Μοναστήρι
του το λεγόμενο Καταβύθιση· Ιστορία γραμμένη από το Φώτη Κόντογλου. Αθήνα,
Σπ.Νικολόπουλος, 1943. (μαζί Τα Δαιμόνια της Φρυγίας και το Εξ’ Ανατολών
πνεύματα οργισμένα)
• Ιστορίες και περιστατικά· κι άλλα γραψίματα λογής-
λογής γραμμένα από τον Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Σπ.Νικολόπουλος, 1944.
•
Ιστορία ενός καραβιού που χάθηκε απάνου σε μια ξέρα· Όπως την ταίριαξε από
κάποια παληά χαρτιά ο Φώτης Κόντογλους. Αθήνα, Πήγασος, 1944.
• Η Αφρική και
οι θάλασσες της νοτιάς. Αθήνα, Γλάρος, 1944.
• Ο μυστικός κήπος. Αθήνα,
Αστήρ, 1944.
• Έλληνες θαλασσινοί στις θάλασσες της Νοτιάς. Αθήνα, Γλάρος,
1944.
• Ο κουρσάρος Πέδρο Κάζας· Ιστορία απίστευτη βγαλμένη από κάποιο
χειρόγραφο που βρέθηκε στο Οπόρτο· Τυπωμένη και ζωγραφισμένη από το Φώτη
Κόντογλου. Αθήνα, Γλάρος, 1944 (έκδοση γ’).
• Οι Αρχαίοι Άνθρωποι της
Ανατολής. Αθήνα, Σπ.Νικολόπουλος, 1945.
• Βίος και Πολιτεία του Βλασίου
Πασκάλ του διά Χριστόν Σαλού. Αθήνα, Ι.Δ.Κολλάρος, 1947.
• Βίος και Άσκησις
του οσίου Πατρός ημών Αγίου Μάρκου του Αναχωρητού του εξ Αθηνών. Αθήνα,
1947.
• Άνθος, ήγουν λόγια ανθολογημένα από τους Πατέρας. Αθήνα, 1949.
•
Πηγή ζωής, ήγουν λόγοι των θεοφόρων εξηγημένοι κατά δύναμιν. Αθήνα, Αστήρ,
1951.
• Εικόνες της Παναγίας. Αθήνα, έκδοση «Κιβωτού», 1953.
• Βίος του
Αγίου Ιερομάρτυρος Θεράποντος του θαυματουργού. Θεσσαλονίκη, 1955.
• Η
βυζαντινή τέχνη• ή Η λειτουργική ζωγραφική. Αθήνα, 1956.
• Η αγιασμένη
Ελλάδα. Αθήνα, 1957.
• Όρη άγια. Αθήνα, 1958.
• Οι άγιοι Ραφαήλ και
Νικόλαος• και η εικόνα του Χριστού οπού ευρέθη εις την Καρυάν της Θέρμης
(Λέσβου). Μυτιλήνη, 1961.
• Η απελπισία του θανάτου• Εις την θρησκευτικήν
ζωγραφικήν της Δύσεως και η ειρηνόχυτος και πλήρης ελπίδος ορθόδοξος
εικονογραφία. Αθήνα, 1961.
• Σημείον μέγαν, ήγουν τα θαύματα της Θέρμης.
Αθήνα, Αστήρ, 1962.
• Θάλασσες, Καΐκια και καραβοκύρηδες · επιμ.
Ι.Μ.Χατζηφώτης. Αθήνα, Εστία, 1977.
• Ο Καστρολόγος · επιμ. Ι.Μ.Χατζηφώτης.
Αθήνα, Εστία, 1977.
• Ευλογημένο καταφύγιο · επιμ. Π.Β.Πάσχος. Αθήνα,
Ακρίτας, 1985.
• Μικρό εορταστικό. Αθήνα, Ακρίτας, 1985.
• Γίγαντες
ταπεινοί · επιλογή από άρθρα για αγίους δημοσιευμένα στις εφημερίδες. Αθήνα,
Ακρίτας, 1991.
ΙΙ.Μεταφράσεις
• Λεωνίδα Ουσπένσκη, Η εικόνα· Λίγα λόγια
για τη δογματική έννοιά της· Μετάφραση Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Αστήρ, 1952.
•
Κάρολος Τζόνσον, Οι φημισμένοι Κουρσάροι· Μετάφραση Φώτη Κόντογλου. Αθήνα,
Ζαχαρόπουλος, 1942.
ΙΙΙ. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• ΈργαΑ΄, Το Αϊβαλί, η
πατρίδα μου. Αθήνα, Αστήρ, 1962.
• ΈργαΒ΄, Αδάμαστες ψυχές. Αθήνα, Αστήρ,
1962.
• ΈργαΓ΄, Η πονεμένη Ρωμιοσύνη. Αθήνα, Αστήρ, 1963.
• ΈργαΔ΄, Γιαβάς
ο θαλασσινός. Αθήνα, Αστήρ, 1965.
• ΈργαΕ΄, Πέδρο Κάζας, Βασάντα και άλλες
ιστορίες. Αθήνα, Αστήρ, 1968.
• ΈργαΣτ΄, Μυστικά άνθη. Αθήνα, Αστήρ,
1977.
• ΈργαΖ΄, Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι. Αθήνα, Αστήρ, 1987.
•
ΈργαΗ΄, Βίος και Πολιτεία του Βλασίου Πασκάλ. Αθήνα, Αστήρ, 1976.
• ΈργαΘ΄,
Ταξείδια. Αθήνα, Αστήρ, 1981.
• ΈργαΙ΄, Ο μυστικός κήπος. Αθήνα, Αστήρ,
1944.
• ΈργαΙΑ΄, Ο Αστρολάβος. Αθήνα, Αστήρ, 1935.
Βιβλιογραφία για τον Κόντογλου
• Αθανασόπουλος Βαγγέλης, Η θεωρία και η πράξη της αφηγηματικής
τέχνης του Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1986.
• Αλεξίου Έλλη, «Φώτης
Κόντογλου · Μικρός το δέμας αλλά…», Έλληνες λογοτέχνες, δοκίμια1, σ.51-64.
Αθήνα, Καστανιώτης, 1982.
• Βαλσαμάκης Πάνος, Μνήμη Φώτη Κόντογλου. Αθήνα,
Ένωσις Κυδωνιωτών, χ.χ.
• Βαρίκας Βάσος, «Καθυστερημένος λαϊκισμός Φώτη
Κόντογλου», Συγγραφείς και ΚείμεναΓ΄ · 1969-1971, σ.86-91. Αθήνα, Ερμής,
1985.
• Βιβιλάκης Ιωσήφ, Φώτης Κόντογλου· εν εικόνι διαπορευόμενος· εκατό
χρόνια από τη γέννησή του και τριάντα από την κοίμησή του. Αθήνα, Ακρίτας,
1995;
• Ζήρας Αλεξ. - Σπητέρης Τ., «Κόντογλου Φώτης», Παγκόσμιο Βιογραφικό
Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.
• Καρούζος Ν.Δ., «Ο Φώτης Κόντογλου ο
ριζορθόδοξος», Σύνορο, Φθινόπωρο 1965, σ.106-108.
• Μαστροδημήτρης Π.Δ., «Το
πεζογραφικό έργο του Φώτη Κόντογλου», Πέντε δοκίμια για τη νεοελληνική
πεζογραφία, σ.69-91. Αθήνα, Λύχνος, 1987.
• Μητσάκης Κάρολος, «Φώτης
Κόντογλου», Νεοελληνική πεζογραφία· Η γενιά του ’30, σ.37-39. Αθήνα, Ελληνική
Παιδεία, 1977.
• Μνήμη Κόντογλου · Δέκα χρόνια από την κοίμησή του. Αθήνα,
1975.
• Παγανός Γ.Δ., «Φώτης Κόντογλου», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον
πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Ε΄, σ,48-121. Αθήνα, Σοκόλης,
1992.
• Πάσχος Π.Β., Κόντογλου• Εισαγωγή στη λογοτεχνία του μ’ ένα επίμετρο
– ανθολόγιο κειμένων του. Αθήνα, Αρμός, 1991.
• Πάσχος Π.Β., Φώτης Κόντογλου•
25 χρόνια από την κοίμησή του. Αθήνα, Τήνος, 1990.
• Σαρδέλης Κώστας, Η
ρωμιοσύνη και ο Φώτης Κόντογλου. Αθήνα, Αστήρ, 1982.
• Σαχίνης Απόστολος,
«Φώτη Κόντογλου: Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι – 1942, Ο θεός Κόνανος –
1943, Ιστορίες και περιστατικά – 1944», Η πεζογραφία της κατοχής, σ.25-39.
Αθήνα, Ίκαρος, 1948.
• Σκοτεινιώτη Ελένη, «Οι ηθικές και θρησκευτικές αρχές
του Κόντογλου· “Σηματώρος και κήρυκας” του έργου του», Νέα Εστία143, 1/5/1998,
ετ.ΟΒ΄, αρ.1700, σ.615-625.
• Σπητέρης Τώνης Π. – Ζήρας Αλεξ., «Κόντογλου
Φώτης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.
• Τσιάμης
Μ.Ν., Φώτης Κόντογλου · Ένας ερημίτης ασκητής της τέχνης και της ζωής. Αθήνα,
1971.
• Φώτης Κόντογλου• Σημείον αντιλεγόμενον. Αθήνα, Αρμός, 1998.
•
Χατζηφώτης Ι.Μ., Φώτιος Κόντογλου· Η ζωή και το έργο του. Αθήνα, Γραμμή,
1977.
• Χατζηφώτης Ι.Μ., Κόντογλου ο Μεταβυζαντινός· Δοκίμιο. Αθήνα,
1978.
• Χατζίνης Γιάννης, «Φώτη Κόντογλου: Φημισμένοι άντρες και
λησμονημένοι», Νέα Εστία33, ετ.ΙΖ΄, 15/1/1943, αρ.375, σ.121-123.
Αφιερώματα
περιοδικών
• Νέα Εστία78, ετ.ΛΘ΄, 1η/8/1965, αρ.914, σ.1016-1030.
•
Διαβάζω113, 27/2/1985.
• Ζυγός31, 1978.
• Αιολικά Γράμματα6, 11-12/1971,
αρ.22-23.
• Κριτικά Φύλλα22-23, 4-5/1975.
• Παράδοση21-22, 5-8/1980.
•
Τετράδια Ευθύνης23 (Μνημονάριον του Φώτη Κόντογλου), 1985.
=======================================================
ΕΝΑ ΣΚΙΤΣΟ ΚΑΙ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΑΝΤΙ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ
ΣΤΑΘΗ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟ 
=======================================================
ΔΙΑΒΑΣΤΕ:-1-
Φ.ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ:ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΓΕΝΟΥΒΕΖΙΚΗ κ ΤΟΥΡΚΕΜΕΝΗ
========================================================
ΔΙΑΒΑΣΤΕ:-2-
ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ:ΤΑ ΦΩΤΑ ΣΤ' ΑΙΒΑΛΙhttp://vaspik.blogspot.com/2012/01/blog-post_8365.html
========================================================================
Κεραμιδόγατος
ο μαντουμανταδόρος-(Β.Π)
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου