ΙΣΤΟΡΙΚΑ:Η ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΤΩΝ 42 ΗΡΩΩΝ

Η δικαίωση 42 ηρώων

Γράφει: Ο Γιώργος Γαλέτσας

29/08/2009

===================================================================
ΙΣΤΟΡΙΚΑ


ΛΕΣΒΟΣ

ΣΕΛΙΔΕΣ-ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΑΙΟΛΙΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ

Διαβάζοντας το Παρελθόν

===================================================================

Έχουν περάσει 15 μήνες από το τελευταίο δημοσίευμα του υπογράφοντος, για τις εκτελέσεις στα Τσαμάκια την περίοδο της κατοχής από τους Ναζί, το μνημείο με τη μαρμάρινη αναθηματική στήλη που ‘χει τοποθετηθεί και μια οφειλόμενη διόρθωσή της.

Στο διάστημα τούτο συγκέντρωσα κάθε ντοκουμέντο που ‘χε να κάνει με τις εκτελέσεις αυτές, όπως:
α. Όλες σχεδόν τις ληξιαρχικές πράξεις θανάτου των εκτελεσθέντων, που συντάχθηκαν από το δήμο Μυτιλήνης την περίοδο αυτή, αφού βρέθηκαν οι 40 από τις 42.
β. Τις 12 ανακοινώσεις-γνωστοποιήσεις του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή, από τις 17 ομαδικές ή ατομικές εκτελέσεις συμπατριωτών μας που δημοσιεύτηκαν στη μοναδική τότε κυκλοφορούσα εφημερίδα το «Φως».
γ. Δυο φωτογραφικά στιγμιότυπα της εκτέλεσης, του τρίτου κατά σειρά εκτελεσμένου, Ψάνη Παναγιώτη από τον Πολιχνίτο. Οι φωτογραφίες αυτές πρωτοδημοσιεύτηκαν η μεν πρώτη στην εφημερίδα «Λεσβιακός Κύρηξ» στο αφιέρωμά της «Οι Γερμανοί εις την Λέσβον», αρ. φύλ. 2 της 13-3-1959, στην οποία αποτυπώνεται η στιγμή που Γερμανός αξιωματικός διαβάζει τη σε θάνατο απόφαση του γερμανικού στρατοδικείου, η δε δεύτερη στην εργασία του Παύλου Βλάχου με τίτλο «Η γερμανική κατάληψη της Μυτιλήνης το 1941» στον ΙΓ΄ τόμο «Λεσβιακά» της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών και αποτυπώνει τη στιγμή που οι άνδρες του αποσπάσματος θα υψώσουν τα όπλα για να σκοπεύσουν…
δ. Πιστοποιητικά οικογενειακής κατάστασης για κάθε έναν από τους 42 εκτελεσμένους, στα οποία καθρεφτίζεται πόση ορφάνια και πόνο άφηνε πίσω της η κάθε εκτέλεση, στις χαροκαμμένες πολυπληθείς οικογένειές τους.
Όλα τούτα τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν σ’ ένα αφιέρωμα με τίτλο: «Γερμανική κατοχή στη Λέσβο. Οι εκτελέσεις στα Τσαμάκια. Μια απόπειρα προσέγγισης μετά από 65 χρόνια…». Ζητούμενο του αφιερώματος τούτου ήταν να συμπεριληφθούν στην υπάρχουσα αναθηματική μαρμάρινη στήλη των 33 ονοματεπώνυμων και τα υπόλοιπα εννέα ονοματεπώνυμα συμπατριωτών μας, που αποδεδειγμένα έχουν εκτελεστεί στο χώρο αυτό. Γι’ αυτό τούτο παραδόθηκε στο δήμαρχο Μυτιλήνης, κ. Γιακαλή. Στην κατεύθυνση αυτή, της αποκατάστασης μιας ιστορικής αλήθειας σ’ ένα τέτοιο μνημείο, αποφασίστηκε από το δήμαρχο να συμπεριληφθεί η τοποθέτηση νέας αναθηματικής στήλης που θα περιέχει και τα 42 ονοματεπώνυμα συμπατριωτών μας που εκτελέστηκαν στο χώρο αυτό, σε μελέτη που ήδη έχει εκπονηθεί από την τεχνική υπηρεσία για τη διαμόρφωση του χώρου γύρω από το μνημείο αυτό.
Στο δημοσίευμα αυτό παραθέτουμε τον πρόλογο του εν λόγω αφιερώματος, τις δυο φωτογραφίες ντοκουμέντα από την εκτέλεση του Ψάνη Παναγιώτη και τον ορθό οριστικό κατάλογο των εκτελεσμένων που θ’ αναγραφούν στη μαρμάρινη αναθηματική στήλη, καθώς και απόσπασμα από την εισαγωγή του αφιερώματος που έχει να κάνει με την τύχη των σορών μετά την εκτέλεση.

Πρόλογος

Τούτο το αφιέρωμα είναι καρπός μιας αναζήτησης που ξεκίνησε, στην αρχή, απ’ την αντίφαση ότι στο μνημείο των εκτελεσμένων στα Τσαμάκια έχουν αναγραφεί 33 ονοματεπώνυμα εκτελεσμένων, ενώ στις καταστάσεις τυφεκισθέντων που δημοσιεύτηκαν μετά την απελευθέρωση, στις εφημερίδες της εποχής εκείνης, ο αριθμός αυτός κυμαινόταν από 41 έως 45 εκτελεσμένους. Επίσης υπήρχαν λάθη σε ονοματεπώνυμα και ημερομηνίες εκτέλεσης.
Το υπάρχον ηρώο στα Τσαμάκια εγκαινιάσθηκε 8-11-45 επί δημαρχίας Σάλτα Δημ., η δε αναγραφή των ονοματεπώνυμων, σε ξεχωριστή μαρμάρινη πλάκα, ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Νότη Παναγιώτου, επί δημαρχίας του, το καλοκαίρι του 1994 για την επέτειο των 50 χρόνων από την απελευθέρωση του νησιού. Την έρευνα αυτή την ανέθεσε στη φιλόλογο Βασιλική Κουρβανιού, η οποία με μόνη βοήθεια τους 16 ληξιαρχικούς τόμους θανάτου του δήμου Μυτιλήνης, που αναφέρονταν στην περίοδο Ιανουάριος 1941 έως και Οκτώβριος 1944, κατόρθωσε να βρει 34 ονόματα εκτελεσθέντων τα οποία αποτυπώνονται μαζί με άλλα στοιχεία, όπως καταγωγή, αιτία και χρονολογία εκτέλεσης, όπως αυτά αναγράφονταν στις ληξιαρχικές πράξεις θανάτου, την υλοποίησε και την κατέθεσε με εισήγησή της στο δήμο, με τίτλο «Οι τουφεκισθέντες πατριώτες από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής (από 4 Μαΐου 1941 - 10 Σεπτεμβρίου 1944)» και ημερομηνία παράδοσης τις 7-8-1994. Τελικά η μαρμάρινη στήλη θα περιλάβει 33 ονόματα, αφού από την εισήγηση αυτή «κόπηκαν» τρία και προστέθηκαν άλλα δύο, για τα οποία δεν είχαν συνταχθεί ληξιαρχικές πράξεις θανάτου, αλλά αποδεδειγμένα είχαν εκτελεστεί.
Εδώ θεωρούμε αναγκαίο να γίνουν ορισμένες επισημάνσεις που αφορούν στη σύνταξη των ληξιαρχικών πράξεων θανάτου.
- Για τους δύο πρώτους εκτελεσμένους, Λαγουτάρης - Βουδούρης, δε συντάχθηκαν ληξιαρχικές πράξεις θανάτου στο δήμο Μυτιλήνης.
- Για την τρίτη εκτέλεση, Ψάνης, η ληξιαρχική πράξη θανάτου συντάσσεται επτά μήνες μετά. Για την τέταρτη εκτέλεση, με θύματα τέσσερις Γεραγώτες, οι ληξιαρχικές πράξεις συντάσσονται τρεις μήνες μετά. Ως αίτιο της σύνταξης των τεσσάρων αυτών ληξιαρχικών πράξεων αναφέρεται έγγραφο της νομαρχίας, με λανθασμένο όμως αιτιολογικό, αφού αυτές αναφέρουν ως αίτιο τη «διαφυγή εις την Τουρκία», ενώ η ανακοίνωση, σε εφημερίδα, του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή την επομένη της εκτέλεσης αναφέρει ως αίτιο την κατοχή όπλων και εκρηκτικών υλών.
- Για την έκτη εκτέλεση, με τρία θύματα, οι ληξιαρχικές πράξεις συντάσσονται τρεις μήνες μετά. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ως αιτία εκτέλεσης στη ληξιαρχική πράξη θανάτου για τον Καπακτσή Λευτέρη αναφέρει: «Διότι ως συνεργάτης των Γερμανών υπέπεσεν εις δυσμένειαν», ενώ η γνωστοποίηση της εκτέλεσης την επομένη της εκτέλεσης, στην εφημερίδα «Φως», του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή αναφέρει ως αίτιο «Ο χωρικός Καπακτσής Ελευθέριος εξ Ιππείου επροπαγάνδιζε και διοργάνωνε διάφορα άτομα διά να μεταβούν κρυφίως και παρανόμως όπως αντιδρούν κατά του άξονος».
- Για την όγδοη εκτέλεση, με τέσσερα θύματα, το έγγραφο της νομαρχίας που χρησιμοποιείται ως αίτιο σύνταξης των ληξιαρχικών πράξεων έχει ως ημερομηνία αποστολής την 15-5-42, ενώ η εκτέλεση έγινε στις 22-5-42.
- Όλες οι παραπάνω ληξιαρχικές πράξεις έχουν συνταχθεί και υπογραφεί από το Χονδρονική Γεώργιο, διορισμένο δήμαρχο Μυτιλήνης από τις γερμανικές αρχές στο νησί.
Αυτή, λοιπόν, η προχειρότητα στη σύνταξη των ληξιαρχικών πράξεων θανάτου των εκτελεσμένων υπήρξε και η βασική αιτία της λειψής αναγραφής των ονοματεπώνυμων στη μαρμάρινη στήλη που τοποθετήθηκε στο ηρώο τον Οκτώβριο 1994.
 

Η πρώτη δημοσίευση

Η πρώτη δημοσίευση ονομάτων, εκτελεσμένων στα Τσαμάκια, γίνεται στις 22/11/1944 (τρεις μήνες απ’ την απελευθέρωση) στην εφημερίδα «Αλληλεγγύη», όπου καταχωρούνται 33 ονόματα, με την επισήμανσή της ότι ακολουθεί συμπληρωματικός κατάλογος.
Στις 20/12/44 το τοπικό παράρτημα της «Εθνικής Αλληλεγγύης (Ε.Α.)» διοργανώνει μνημόσυνο για τα θύματα της γερμανό-ιταλικής κατοχής. Στην εκδήλωση αυτή εκφωνούνται 41 ονόματα εκτελεσθέντων στα Τσαμάκια.
Στις 10-9-1946 η εφημερίδα του ΕΑΜ «Ελεύθερη Λέσβος», στην εορταστική τετρασέλιδη έκδοσή της για τα δυο χρόνια απ’ την απελευθέρωση, δημοσιοποιεί σε ξεχωριστό κατάλογο τους εκτελεσθέντες στα Τσαμάκια ανεβάζοντάς τους σε 45, όπου και για πρώτη φορά έχουμε για κάθε εκτελεσμένο τον τόπο καταγωγής και την ημερομηνία εκτέλεσης.
Με βάση όλα τα παραπάνω ξεκίνησα το ψάξιμο στοιχείων για τους υπόλοιπους 12 εκτελεσμένους που δεν έχουν αναγραφεί τα ονόματά τους στο μνημείο.
Είχα βέβαια για προίκα:
α) το ονοματεπώνυμο, τόπο καταγωγής και ημερομηνία εκτέλεσης από τις πιο πάνω δημοσιεύσεις εφημερίδων,
β) την πρόσβαση στο αρχείο της εφημερίδας «Φως», όπου δημοσιεύτηκαν οι πιο πολλές ανακοινώσεις του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή για τις εκτελέσεις στα Τσαμάκια,
και γ) το ληξιαρχείο του δήμου Μυτιλήνης, όπου έγινε επανέλεγχος των βιβλίων της περιόδου αυτής.
Έτσι κατάφερα να βρω στοιχεία, όπως ληξιαρχικές πράξεις θανάτου, ανακοινώσεις γερμανικού στρατοδικείου, για τους εννέα από τους 12 εκτελεσμένους πατριώτες που τα ονόματα τους δεν έχουν αναγραφεί στο ηρώο.
Οι δύο για τους οποίους δεν έχουν βρεθεί στοιχεία είναι οι Μυστεγνιώτης Μαρίνος από την Αγ. Μαρίνα, με χρονιά εκτέλεσης το 1943, και ο Μυστεγνιώτης Μαρίνος του Γεωργίου από τον Παλαιόκηπο και ημερομηνία εκτέλεσης 25-5-1944. Τα δυο αυτά πρόσωπα αποτελούν έναν, το Μυστεγνιώτη Μαρίνο του Γεωργίου που γεννήθηκε στην Αγία Μαρίνα, παντρεύτηκε και εργαζόταν στον Παλαιόκηπο όπου και άνοιξε οικογενειακή μερίδα. Σύμφωνα με το πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης ήταν παντρεμένος με τη Ρούγκου Ελένη από τον Παλαιόκηπο και είχαν τέσσερα παιδιά, ως δε ημερομηνία θανάτου αναφέρεται η 11-5-1944 με πληροφορίες που μου έδωσαν από το χωριό αυτό. Ο Μυστεγνιώτης Μαρίνος εκτελέστηκε το Μάιο του 1944 από τους Γερμανούς μέσα στη βάρκα που είχε πάρει για να διαφύγει στις μικρασιατικές ακτές. Όσον αφορά τον τρίτο «αγνοούμενο», Φεργαδιώτη Δημήτριο, με φερόμενο τόπο καταγωγής τη Μυτιλήνη, δε βρήκαμε κανένα στοιχείο, γραπτό ή προφορικό.

Ανάγκη ολοκληρωμένης μελέτης

Στην προσπάθεια αναζήτησης στοιχείων για τους εννιά εκτελεσμένους και μη αναγραφόμενους στο ηρώο, διαπίστωσα ότι μέχρι σήμερα καμμιά ολοκληρωμένη μελέτη-αφιέρωμα δεν είχε γίνει για τις εκτελέσεις των Γερμανών στο νησί και κατ’ επέκταση για τα 42 αυτά θύματα της γερμανικής θηριωδίας. Θεώρησα, λοιπόν, αναγκαίο την επέκταση της έρευνας αυτής και για τους 42 εκτελεσμένους.
Ένα αφιέρωμα που θα απαντά:
1) Ποια η αιτία της εκτέλεσης καθενός απ’ αυτούς.
2) Ποια η οικογενειακή κατάσταση του καθενός και πόση ορφάνια άφηνε πίσω της κάθε εκτέλεση σε γονείς, γυναίκα, παιδιά και αδέλφια.
Η έρευνα αυτή στράφηκε στα ληξιαρχεία των δήμων όλης της Λέσβου, ώστε να βρεθούν στοιχεία οικογενειακής κατάστασης του καθενός, στην αναζήτηση της αιτίας που οδήγησε τον καθένα απ’ τους εκτελεσμένους στα χέρια της Γκεστάπο, μέσα από διηγήσεις συγχωριανών ή συγγενών τους ή από δικαστικά ρεπορτάζ εφημερίδων της εποχής 1945 - ’46 που έχουμε τις δίκες των δοσίλογων-προδοτών.
Το αφιέρωμα αυτό δε διεκδικεί δάφνες πλήρους μελέτης για τους 42 εκτελεσμένους στα Τσαμάκια. Γιατί στα 65 χρόνια που ‘χουν περάσει από τότε, σίγουρα πρέπει να υπάρχουν στοιχεία μνήμης που δεν μπόρεσα αντικειμενικά να προσεγγίσω. Σίγουρα πρέπει να υπάρχουν στοιχεία γραπτού λόγου που δεν μπόρεσα να ανθολογήσω. Πιστεύω, όμως, ότι η παράδοση του αφιερώματος τούτου στο δήμο Μυτιλήνης και με την τοποθέτηση νέας αναθηματικής στήλης με τα 42 ονοματεπώνυμα στο μνημείο, θα αποκαταστήσει το βασικό προορισμό του, που ‘ναι αποτύπωση της ιστορικής αλήθειας. Επίσης θα γίνουν και οι διορθώσεις σε ορισμένα λάθη που υπάρχουν σ’ αυτό, σε ονοματεπώνυμα και ημερομηνίες εκτέλεσης.

Επάνω: Η εκτέλεση του Ψάνη Παναγιώτη από τον Πολιχνίτο. Οι φωτογραφίες πρωτοδημοσιεύτηκαν η μεν πρώτη στην εφημερίδα «Λεσβιακός Κύρηξ» στο αφιέρωμά της «Οι Γερμανοί εις την Λέσβον», αρ. φύλ. 2 της 13-3-1959, και αποτυπώνει τη στιγμή που Γερμανός αξιωματικός διαβάζει τη σε θάνατο απόφαση του γερμανικού στρατοδικείου. Η δεύτερη δημοσιεύθηκε στην εργασία του Παύλου Βλάχου με τίτλο «Η Γερμανική κατάληψη της Μυτιλήνης το 1941» στον ΙΓ΄ τόμο «Λεσβιακά» της Εταιρείας Λεσβιακών Μελετών και αποτυπώνει τη στιγμή που οι άνδρες του αποσπάσματος θα υψώσουν τα όπλα για να σκοπεύσουν

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΕΜΠΡΟΣ"-29/8/2009

========================================================================

Κεραμιδόγατος 

ο μαντουμανταδόρος-(Β.Π)