ΛΕΣΒΟΣ:29/10/1944-ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΑΝ ΠΟΤΕ

ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΑΝ ΠΟΤΕ ........

===================================================================
ΙΣΤΟΡΙΚΑ

ΑΙΟΛΙΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ

===================================================================

Διαβάζοντας το Παρελθόν

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΕΜΠΡΟΣ"-28/10/2009

ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΑΝ ΠΟΤΕ ........

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΑΛΕΤΣΑΣ

Το καλοκαίρι τούτο ψάχνοντας με το φίλο δικηγόρο Κόρακα Τάσο, μέρος δικηγορικού αρχείου του πατέρα του Χρήστου Κόρακα(1), «ανακαλύψαμε», σε πρωτότυπο, του εκλογικούς καταλόγους 13 Κοινοτήτων που είχαν συνταχθεί από τις οργανώσεις του ΕΑΜ το Σεπτέμβρη του 1944 και επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν στις εκλογές για την Αυτοδιοίκηση στις 29 Οκτώβρη 1944, που είχε προκηρύξει η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) στις ελεύθερες περιοχές της πατρίδας μας.
Με αυτές θα γινόταν η εκλογή και στο νησί μας:
α) των οργάνων διοίκησης σε πρωτοβάθμιους ΟΤΑ (δήμος - Κοινότητα)
β) των οργάνων διοίκησης στη δευτεροβάθμια τοπική Αυτοδιοίκηση, Επαρχιακό Συμβούλιο, όπου όλο το νησί μας ήταν μια επαρχία, και
γ) εκλογή των λαϊκών δικαστών σε πρώτο βαθμό για τη συγκρότηση λαϊκών δικαστηρίων σε κάθε δήμο και Κοινότητα.
Με αφορμή την «ανακάλυψη» αυτή των εκλογικών καταλόγων και έχοντας πρόσβαση στις εφημερίδες της εποχής αυτής, με τα πάμπολλα κείμενα, άρθρα, ανακοινώσεις τους, καθώς και έντυπο ψηφοδέλτιο, με τους υποψηφίους για το Επαρχιακό Συμβούλιο Λέσβου, που κυκλοφόρησε τυπωμένο σ’ όλο το νησί και θεωρώντας ότι έχω μαζέψει αρκετές ψηφίδες από το παζλ των εκλογών αυτών, φιλοτέχνησα το αφιέρωμα τούτο. Ως πολιτικό μνημόσυνο σ’ όλους αυτούς, επώνυμους κι ανώνυμους που πίστεψαν και αγωνίστηκαν για να θέσουν σε εφαρμογή έναν κώδικα τοπικής Αυτοδιοίκησης που μέσα από τις ριζοσπαστικές του θέσεις έφερνε στο προσκήνιο τον πολίτη μέσα από μορφές άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας, που ήταν πρωτόγνωρες ακόμα και σε ευρωπαϊκές χώρες με κουλτούρα σε θεσμούς αυτοδιοίκησης.

Ας πάρουμε όμως τα γεγονότα με τη χρονική τους σειρά:
Μάρτης 1944: Το ΕΑΜ συγκροτεί την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) ως κεντρικό πολιτικό όργανο που «[…] θα συντονίζει τις προσπάθειες και τον αγώνα για την εθνική απολύτρωση και θα αναλάβει την υπεύθυνη διοίκηση των απελευθερωμένων περιοχών της χώρας [...]», όπως τονίζεται στην ιδρυτική διακήρυξη της ΠΕΕΑ.
Απρίλης 1944: Η ΠΕΕΑ διευρύνεται με προσωπικότητες του ευρύτερου δημοκρατικού χώρου, όπως Σβώλος, Γληνός, Αγγελόπουλος κ.λπ.
14 έως 27 Μάη 1944: Σύγκληση Εθνικού Συμβουλίου στους Κορυσχάδες. Εγκρίνεται ψήφισμα που διακηρύσσει: «Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό και ασκούνται από το λαό. Όλοι οι Έλληνες άνδρες και γυναίκες έχουν τα ίδια πολιτικά και αστικά δικαιώματα. Η εργασία είναι βασική κοινωνική λειτουργία που δημιουργεί δικαίωμα για την απόλαυση όλων των κοινωνικών αγαθών. Γλώσσα της εκπαίδευσης είναι η γλώσσα του λαού.»
17 έως 20 Μάη 1944: Πραγματοποιείται το Συνέδριο του Λιβάνου, όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι 14 πολιτικών κομμάτων και όλων των αντιστασιακών οργανώσεων. Οι εκπρόσωποι της αριστεράς υπογράφουν το «Συμβόλαιο του Έθνους» που νομιμοποιεί τις εκκαθαρίσεις στο Στρατό της Μέσης Ανατολής και προβλέπει την υπαγωγή όλων των ανταρτικών δυνάμεων στις διαταγές της ενιαίας κυβέρνησης. Ως αντάλλαγμα, ο Παπανδρέου προσφέρει στην αριστερά πέντε υπουργεία.
22 Αυγούστου 1944: Η ηγεσία του ΕΑΜ στέλνει υπουργούς στην κυβέρνηση Παπανδρέου στο Κάιρο.
7 Αυγούστου 1944: Η ΠΕΕΑ εκδίδει τον κώδικα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στον οποίο η Αυτοδιοίκηση αναγνωρίζεται ως θεμελιώδης θεσμός του δημόσιου βίου της χώρας. Σύμφωνα με τον κώδικα αυτό, το διοικητικό σύστημα της χώρας διαμορφώνεται σε τρία επίπεδα: Δήμος - Κοινότητα (α΄ βαθμός), Επαρχία (β΄ βαθμός), Περιοχή (γ΄ βαθμός). Χαρακτηριστικά του πρωτοποριακού πνεύματος που διαπερνά τον κώδικα είναι ορισμένες αρμοδιότητες που προβλέπονται για τις δυο πρώτες βαθμίδες.
- Για την πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση: α) φροντίζει για τη βελτίωση και την εξασφάλιση της υγείας του λαού, β) οργανώνει υπηρεσίες κοινωνικής ωφέλειας (φωτισμού, ύδρευσης, συγκοινωνίας) που μπορεί να ‘χουν προνομιακό χαρακτήρα.
- Για τη δευτεροβάθμια Αυτοδιοίκηση: Το Επαρχιακό Συμβούλιο φροντίζει: α) για τη διαχείριση της περιουσίας και τη δημιουργία πόρων της Επαρχίας, β) για την εκτέλεση δημοσίων έργων και την ανάπτυξη πλουτοπαραγωγικών πηγών, γ) για τη δημόσια υγεία.
Το τελευταίο άρθρο του κώδικα Αυτοδιοίκησης προκηρύσσει εκλογές στις ελεύθερες περιοχές, για τον α΄ και β΄ βαθμό Αυτοδιοίκησης, για την τελευταία Κυριακή του Οκτώβρη δηλαδή για τις 29 του μηνός. (βλ. φωτογραφίες 1 και 2)

ΦΩΤΟ 2:ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΕΚΛΟΓΩΝ ΑΠΟ ΠΕΕΑ.
ΤΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΤΗΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΒΟΥΝΑΤΣΟΥ ΦΩΚΙΩΝΑ

Οι αλλαγές

Εκτός όμως των ρηξικέλευθων αλλαγών που προκαλεί ο κώδικας της Αυτοδιοίκησης, τόσο στις αρμοδιότητες που ανατίθενται στα όργανά της όσο και στο νέο διοικητικό σύστημα, θεωρούμε απαραίτητο να αναφερθούν οι σαρωτικές αλλαγές που επιφέρει αυτός στη σύνθεση του εκλογικού σώματος αφού:
- Για πρώτη φορά δίνεται, αφενός μεν ψήφος στις γυναίκες και αφετέρου, στους νέους και στις νέες που έχουν συμπληρώσει τα 17 τους χρόνια.
- Δικαίωμα εκλογής σ’ όλα τα όργανα της Αυτοδιοίκησης όσοι έχουν συμπληρώσει το 20ό τους έτος.
Έτσι το ΕΑΜ και η ΠΕΕΑ αναγνωρίζει στην πράξη την ισότητα άνδρα και γυναίκας και ταυτόχρονα τιμά την προσφορά της γυναίκας και του νέου στην Εθνική Αντίσταση με τις εκατόμβες θυσιών τους για μια πατρίδα ελεύθερη. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει, όταν σ’ ένα πρωτόγνωρο για τη χώρα μας ριζοσπαστικοποιημένο πολιτικο-κοινωνικό περιβάλλον, που με αιχμή τη νεολαία, αλλά και τις γυναίκες, που προεκτείνουν τον παραδοσιακό βοηθητικό τους ρόλο όπως διοργάνωση συσσιτίων, νοσοκόμες κ.λπ., συγκροτούν στον ΕΛΑΣ μάχιμα σώματα για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο, δίνοντας δίπλα στους άντρες πολλές μάχες ενάντια στον κατακτητή, ή θα ενταχθούν σε αντιστασιακές οργανώσεις και θα κατακτήσουν με το σπαθί τους την ισοτιμία χάρη στην τόλμη και την αυτοθυσία τους αντιμετωπίζοντας τα βασανιστήρια στην Γκεστάπο και το εκτελεστικό απόσπασμα με άφθαστη γενναιότητα. Τα παραδείγματα της Ηλέκτρας Αποστόλου, Ηρώς Κωσταντοπούλου και της Λένας Καραγιάννη αποτελούν την επώνυμη μαρτυρία των χιλιάδων αγωνιστριών της Εθνικής Αντίστασης.
Ήδη όμως στις ελεύθερες περιοχές της πατρίδας μας, που εκτεινόταν από τον Κορινθιακό Κόλπο ως τα σύνορα με τη Γιουγκοσλαβία και από τις δυτικές πλαγιές της Πίνδου ως την ανατολική ακτογραμμή της, από τις αρχές του 1944 άρχισαν να εφαρμόζονται βασικά κεφάλαια της Αυτοδιοίκησης με τη λειτουργία της λαϊκής δικαιοσύνης και λαϊκών επιτροπών κοινωνικής πρόνοιας, επισιτισμού, ασφάλειας, σχολικών επιτροπών, εκκλησιαστικών επιτροπών.
Εδώ στο νησί μας, λίγο αργότερα, αλλά σίγουρα από τις αρχές του καλοκαιριού του 1944, σε πάμπολλες κοινότητες και δήμους όπως Πολιχνίτος, Πλωμάρι, Καλλονή, Αγιάσος κ.λπ., έχουμε τη λειτουργία λαϊκών δικαστηρίων και λαϊκών επιτροπών πρόνοιας, επισιτισμού κ.λπ.. Έτσι, το ΕΑΜ αναλαμβάνει ουσιαστικά τη διοίκηση των ΟΤΑ, αφού οι μηχανισμοί ασφάλειας και διοίκησης των εντεταλμένων από τις κατοχικές κυβερνήσεις οργάνων (χωροφυλακή - δημοτικά, κοινοτικά συμβούλια) έχουν προ πολλού καταρρεύσει κάτω από το βάρος των ανομημάτων τους.
Από τα μέσα Αυγούστου, η νομαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ, έχοντας υπόψη τον κώδικα Αυτοδιοίκησης, θα ζητήσει από τις οργανώσεις της, στα χωριά και στους δήμους, ν’ αρχίσει η σύνταξη νέων εκλογικών καταλόγων ανδρών και γυναικών που ‘χουν συμπληρώσει τα 17 τους χρόνια. Λίγες δε μέρες μετά την αποχώρηση των Γερμανών, στις 17/9/1944, η νομαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ με έγγραφη πια εγκύκλιό της προς τις οργανώσεις του ΕΑΜ (βλ. φωτογραφία 3), ζητά από τις οργανώσεις τού ΕΑΜ να συντάξουν και ν’ αποστείλουν τους νέους εκλογικούς καταλόγους μέχρι τις 23 Οκτώβρη 1944, καταληκτική ημερομηνία υποβολής υποψηφιοτήτων για την εκλογή αιρετών οργάνων Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης. Οι οργανώσεις του ΕΑΜ, ανταποκρινόμενες στο καθήκον αυτό, μετά τη σύνταξη και έγκρισή τους από λαϊκές συνελεύσεις, θα τους αποστέλλουν για κύρωση από τον επιθεωρητή Λαϊκής Δικαιοσύνης, το δικηγόρο Χρήστο Κόρακα που είχε στο μεταξύ διοριστεί στη θέση αυτή από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, που το χρονικό αυτό διάστημα βρίσκεται ακόμα στο Κάιρο.
Στο σημείο αυτό θεωρούμε αναγκαίο να γίνει μια επισήμανση και δυο πληροφορίες.
Αν η σύνταξη των εκλογικών καταλόγων ανδρών δεν ήταν μια δύσκολη υπόθεση, αφού είχε ως οδηγούς τους παλιούς εκλογικούς καταλόγους των τελευταίων εκλογών στα 1935 - που ήθελαν βέβαια το ξεκαθάρισμα μιας σκληρής δεκαετίας με πόλεμο, κατοχή, πείνα - ή το μητρώο αρρένων σε μια νέα προσπάθεια ανασύνταξής τους. Η σύνταξη όμως εκλογικών καταλόγων γυναικών για πρώτη φορά, σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, κάτω από αντίξοες συνθήκες και με μόνη βοήθεια τις δαιδαλώδεις οικογενειακές μερίδες, ήταν πραγματικό κατόρθωμα που μας δείχνει ότι οι οργανώσεις του ΕΑΜ, με την παλλαϊκότητά τους, έξω από τ’ άλλα πολλαπλά και σημαντικά καθήκοντα της διοίκησης, ασφάλειας, επισιτισμού είχαν τη δυνατότητα και το μηχανισμό που θα αναλάμβαναν να φέρουν σε πέρας το δύσκολο έργο της σύνταξης νέων εκλογικών καταλόγων.

Στο αρχείο του Χρήστου Κόρακα βρέθηκαν εκλογικοί κατάλογοι ανδρών, γυναικών 13 Κοινοτήτων και συγκεκριμένα των: Πολιχνίτου, Αγιάσου, Μιστεγνών, Ιππείου, Ασώματου, Σκούντας, Κάτω Τρίτους, Μυχούς, Καγιανίου, Λουτρ. Θερμής, Βασιλικών, Βαρειάς, Ακρωτηρίου και Λισβορίου. (βλ. φωτογραφίες 4, 5, 6, 7, 8, 9)

Οι περισσότεροι εκλογικοί κατάλογοι υπογράφονται από το προσωρινό Κοινοτικό Συμβούλιο, υπάρχουν όμως, και άλλοι ανακηρύσσονται από το Λαϊκό Δικαστήριο της Κοινότητας. 
Εντύπωση προκαλεί ο εκλογικός κατάλογος από το Καγιάνι, που ‘ναι και μοναδικός, που έχει συνταχθεί και θεωρηθεί την 1η Σεπτέμβρη 1944, ενώ ακόμα το νησί βρίσκεται υπό γερμανική κατοχή. (βλ. φωτογραφία 10)

Οι Γερμανοί αποχωρούν από τη Μυτιλήνη το πρωινό της 10ης Σεπτέμβρη, έχοντας από τις προηγούμενες μέρες συμπτύξει τις δυνάμεις των από την επαρχία. Σε κάθε χωριό και πόλη το κενό της τοπικής εξουσίας καλύπτουν αμέσως οι οργανώσεις του ΕΑΜ, καταφέρνοντας με σχέδιο και πειθαρχημένες κινήσεις να επιβάλλουν την τάξη και ν’ αποφευχθούν προσωπικές πράξεις αντεκδίκησης δικαιολογημένες ή αδικαιολόγητες. Μέσα δε από τον πρώτο παλλαϊκό γιορτασμό για την απελευθέρωση, διά βοής, ορίζονται οι νέοι προσωρινοί πρόεδροι των ΟΤΑ.
Από το τελευταίο δεκαήμερο του Σεπτέμβρη, το ΕΑΜ αρχίζει έναν αγώνα ενημέρωσης του λαού, εκλαϊκεύοντας τον κώδικα Αυτοδιοίκησης της ΠΕΕΑ, με ομιλίες στελεχών του σε λαϊκές συνελεύσεις και πολιτιστικά στέκια. Στην προσπάθεια αυτή της ενημέρωσης, το ΕΑΜ δε θα μπορούσε παρά να ρίξει στη μάχη το βαρύ πυροβολικό του, την εφημερίδα «Ελεύθερη Λέσβος», όπου με δεκάδες άρθρα, κείμενα, σχόλια προσπαθεί να δώσει τον τόνο για την αναγκαιότητα της άμεσης εφαρμογής των λαϊκών αυτών θεσμών, με εκλεγμένα όμως όργανα.
Από όλα αυτά τα δημοσιεύματα επέλεξα να παρουσιάσω δυο. Το πρώτο είναι του νεαρού τότε δικηγόρου Αρ. Κλήμη, υπάλληλου της Αγροτικής Τράπεζας, που δημοσιεύεται στις 12/10/44 με τίτλο «Ο Θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης». Το διάλεξα αυτό γιατί ο συντάκτης του, φιλελεύθερος δημοκράτης, χωρίς ν’ αποτελεί ενεργό μέλος του ΕΑΜ δημοσιοποιεί τις απόψεις του που βρίσκονται πολύ κοντά σ’ αυτές του ΕΑΜ και αποτυπώνει ανάγλυφα την ασφυκτική πίεση που ασκούν σε, μη αριστερούς, φιλελεύθερους, με άποψη πολίτες, αφενός μεν οι πρωτοποριακές θέσεις του ΕΑΜ για την Αυτοδιοίκηση και αφετέρου η καθολική αποδοχή των θέσεων αυτών από το ριζοσπαστικοποιημένο λεσβιακό λαό, που απεγκλωβισμένος από τα παλιά αστικά κόμματα έχει αγκαλιάσει το ΕΑΜ.

Το ένα άρθρο

"Ο θεσμός της τοπικής Αυτοδιοίκησης"

Στο πρόγραμμα για την ανόρθωση της ζωής του λαού που παρουσίασε το ΕΑΜ είναι και η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Πολλοί αφελείς θα νομίσουν (εξαιρούμε του κακόπιστους) ότι σημαίνει απόλυτο χωρισμό τους ενός χωριού από το άλλο, και κομμάτιασμα του κράτους σε πολλά ανεξάρτητα κρατίδια χωρίς κεντρική κατεύθυνση και χωρίς ενιαία κρατική διοίκηση! Και μέριμνα για τα ζητήματα κάθε επαρχίας. Μια τέτοια κατάσταση θα εμπόδιζε την πολιτική, πνευματική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
Τα πράγματα όμως δεν είνε έτσι. Για να πάρουμε μια ιδέα ας κοιτάξουμε καλά τον τόπο μας και από εδώ μέσα ας πάρουμε τα σχετικά διδάγματα. Οι μορφωμένοι ιστορικά ας ξαναφέρουν στο νού τους την κοινοτική ζωή του Τουρκοκρατούμενου Ελληνισμού και οι αγράμματοι ας ρίξουν γύρω μια ματιά σε κάτι απομεινάρια της ίδιας εποχής: σχολιά, εκκλησίες, νερά, υδραγωγεία, βρύσες, δρόμους , κοινοτικά ελαιοτριβεία κλπ
Τότε θα καταλάβουνε ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ένας θεσμός πανάρχαιος. Από τα πολύ παλιά χρόνια έφερε χειροπιαστά οφελήματα. Το θεσμό αυτό δυστυχώς δεν κατόρθωσε να διατηρήση το έθνος μετά την απελευθέρωση του.
Η ουσία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι τούτη: Κοινές βασικές ανάγκες, που παρουσιάζονται μόνιμα και συνεχώς με τον καιρό, μέσα σε ορισμένη τοπική περιοχή παίρνουν υπεύθυνες λύσεις από τους αρμοδίους του τόπου. Και οι λύσεις αυτές θα είναι πάντα οι πιο σωστές και οι πιο ωφέλιμες, οι πιο μόνιμες και οι πιο δίκαιες.
Οι αρμόδιοι που θάναι άνθρωποι του λαού που ζουν τη ζωή του, τις έγνοιες του και τον πόνο του, που βγήκαν απ’ τα σπλάχνα του, που αναδείχτηκαν δουλεύοντας τα ζητήματα του, είναι σε θέση - κάτω από τον αδιάκοπο έλεγχο των συγχωριανών τους - να γνωρίζουν τις λεπτομέρειες τους, τις ανάγκες του χωριού και των χωριανών και να δίνουν τις καλλίτερες λύσεις για τη θεραπεία τους.
Οι εκλεκτοί του λαού δεν θάναι σαν τους χθεσινούς ηγέτες! Που αναδεικνυόταν μέσα από μια αισχρή συναλλαγή, μέσα από μια κοινωνία απόλυτα ατομιστική και εκμεταλλευτική. Οι αυριανοί ηγέτες θα ξεπηδήσουν μέσα από μιαν κοινωνία που σκοπεύει να ζήσει με αρχές ανθρώπινης αδελφοσύνης.
Α.Ν. Κλς»

Το άλλο άρθρο

Το δεύτερο κείμενο με υπογράφοντα τον Γ.Τ., πρόκειται πιθανότατα για τον δικηγόρο Γιάννη Τζωάνο, που ‘ναι την εποχή αυτή υπεύθυνος Αυτοδιοίκησης στη Νομαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ, όπου μέσα από ένα μεστό κείμενο με απλές, κατανοητές εκφράσεις, δίνεται με διαύγεια το όλο πλαίσιο του νέου θεσμού της Αυτοδιοίκησης. Το άρθρο τούτο δημοσιεύτηκε στην «Ελεύθερη Λέσβος» στις 17/10/1944.
«Αυτοδιοίκηση (βλ. φωτογραφία 12)

Ο λαός θα βγάλει στις 29 τρεχ. τα όργανα της αυτοδιοίκησης.
Ο καθένας θα πρέπει να ξέρει καλά τι είνε αυτοδιοίκηση και τι έχει να προσμένει απ’ το θεσμό αυτό. Είναι ένα καθαρό δημοκρατικό διοικητικό σύστημα.
Τρεις διοικητικές περιφέρειες ορίζονται:
Α) Κοινότητα και Δήμος.
Β) Επαρχία.
Γ) Περιοχή.
Η διοίκηση κι η διαχείριση σ’ όλα τα στάδια τα κρατικά και σ’ όλες τις κοινωνικές ανάγκες αρχίζει απ’ την κοινότητα και τελειώνει εκεί μέσα. Πρώτα-πρώτα λύνει όλα σχεδόν τα ζητήματα της κυριαρχικά και χωρίς παρεμβάσεις και ύστερα στην Επαρχία όπου μένουν λίγες πολύ λίγες περιπτώσεις σοβαρότερες ή γενικότερου ενδιαφέροντος για ουσιαστική λύση. Από κει και πέρα δεν είνε κανείς, κανένα κρατικό όργανο για να ανακατωθεί στις δουλειές της κοινότητας και της Επαρχίας.
Υγιεινή, σχολιά, εκκλησίες, εξωραϊσμοί, δρόμοι, ύδρευση, φωτισμός, κοινοτικά κτίρια κλπ όλα στα χέρια της κοινότητας και χωρίς νάχει δικαίωμα να ανακατώνεται ούτε η Επαρχία από την άποψη της ουσίας, θα μπορεί νάχει δικαίωμα να ανακατώνεται μόνο σχετικά με τη νομιμότητα να εξετάζει δηλαδή μη τυχόν καμιά ενέργεια της κοινότητας έρχεται σε αντίθεση με το νόμο.
Λείπει μ’ άλλα λόγια ο έλεγχος αν οι αποφάσεις είνε σκόπιμες (αν συμφέρουν ή όχι στο λαό) από πάνω. Αυτό δε θα πει πως λείπει ολωσδιόλου ο έλεγχος. Κάθε άλλο. Έλεγχος υπάρχει και, μάλιστα πιο άμεσος. Έχει δικαίωμα κάθε πολίτης να προσβάλει τις αποφάσεις στη συνέλευση της κοινότητας που μπορεί να ακυρώνει τις αποφάσεις του συμβουλίου κι ακόμα ν’ ανακαλεί μέλη του συμβουλίου ή κι ολόκληρο το Συμβούλιο.
Με λίγα λόγια ο ίδιος ο λαός νοικοκύρης μέσα στο σπίτι του λύνει όλα τα ζητήματα του χωρίς εξωτερική παρέμβαση.
Η κεντρική διοίκηση περιορίζεται σε ρόλο καθοδηγητικό και συντονιστικό μονάχα και δε μποδίζει την ανάπτυξη πρωτοβουλίας και δράσης της αυτοδιοίκησης.
Απ’ τα λίγα αφτά καταλαβαίνεται τι σπουδαίο αγαθό δίνεται στο λαό, που διοικήθηκε συγκεντρωτικά κι εδεινοπάθησε μέσα στη γραφειοκρατία περιμένοντας μήνες την “έγκρισιν δαπάνης δραχμών εκατόν δώδεκα και λεπτών ογδοήκοντα πέντε”.
Γ.Τ»

Τα συλλαλητήρια

Η ζητούμενη εφαρμογή του νέου θεσμού της Αυτοδιοίκησης ήταν και η αιτία για την διοργάνωση του πρώτου μετά την απελευθέρωση συλλαλητηρίου διαμαρτυρίας, από το ΕΑΜ στην πόλη της Μυτιλήνης. Το πώς και γιατί αποτυπώνεται στις εφημερίδες του ΕΑΜ, συγκεκριμένα:
Στις 2 Οκτώβρη του 1944 η πόλη της Μυτιλήνης, με μεγάλη συγκέντρωση, υποδέχεται το γενικό διοικητή Νήσων Αιγαίου Μπουρδάρα Γ., στρατιωτικό, που θα φθάσει στη Μυτιλήνη με πολεμικό πλοίο από το Κάιρο, μετά το διορισμό του από την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Θα ‘ναι δε ο πρώτος αντιπρόσωπός της που θ’ αναλάβει καθήκοντα σε ελεύθερο ελληνικό έδαφος. Από την επομένη θ’ αρχίσει τις συνεργασίες με στελέχη του ΕΑΜ που ηγούνται των νέων θεσμών Αυτοδιοίκησης, Λαϊκής Δικαιοσύνης, Πολιτοφυλακής, καθώς και τις ηγεσίες των εργατο-αγροτικών σωματείων. Δε θα περάσουν ούτε δυο μέρες και η ηγεσία του ΕΑΜ θα πάρει το μήνυμα από τον Μπουρδάρα ότι οι νέοι θεσμοί δεν αναγνωρίζονται, σύμφωνα με οδηγίες που έχει λάβει, από την επίσημη ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου.
Υπό το βάρος των νέων δεδομένων που θέτει ο γενικός διοικητής, το ΕΑΜ διοργανώνει το πρώτο παλλεσβιακό συλλαλητήριο στην πόλη της Μυτιλήνης, στις 5 Οκτώβρη (βλ. φωτογραφίες 13, 14), 

με αίτημα την εφαρμογή των νέων θεσμών και την υπεράσπισή τους από τις προσπάθειες κυβερνητικών παραγόντων που θέλουν να τους καταργήσουν. Τη μέρα του συλλαλητηρίου, ο Μπουρδάρας δε θα βρίσκεται στη Μυτιλήνη, αφού επισκέπτεται τα άλλα νησιά του Αιγαίου που έχουν στο μεταξύ απελευθερωθεί. Το συλλαλητήριο αυτό θα έχει μεγάλη επιτυχία και θ’ αποτελέσει την αφορμή να μετακομίσει η έδρα της Γενικής Διοίκησης Νήσων Αιγαίου από το νησί μας στη Χίο. Εκεί θα εγκατασταθεί ο Μπουρδάρας με το επιτελείο του. Εδώ αφήνει ως αντιπρόσωπό του τον Πάστρα.

Ρεπορτάζ της εποχής

Στη συνέχεια παραθέτουμε εκτεταμένα αποσπάσματα από το ρεπορτάζ που δημοσίευσε η «Ελεύθερη Λέσβος» στις 5/10/1944, καθώς και φωτογραφίες από το συλλαλητήριο αυτό.
«Τώρα που ο λαός της Λέσβου κατάχτησε τη λευτεριά του κι έμεινε πια κυρίαρχος στον τόπο του ορθώθηκε να περιφρουρήσει τις καταχτήσεις του σαν ένας άνθρωπος και μια ψυχή. Χιλιάδες αμέτρητες κατέβηκαν στην πόλη μας έπειτα από ολονύχτια πορεία και στις 10 το πρωί πούταν η ώρα του συλλαλητηρίου καταπλημμύρισαν μαζύ με το λαό και της πόλης, τη λεωφόρο της Νομαρχίας, τους γύρω χώρους, τις αυλές των μεγάρων και τις στέγες και τα παράθυρα των σπιτιών. Ολόκληρος ο λαός με πελώριες επιγραφές “Κάτω τα χέρια απ’ την Αυτοδιοίκηση”, “Θέλουμε λαϊκά δικαστήρια” , “Ζήτω η Πολιτοφυλακή”, “Ζήτω η λαϊκή κυριαρχία”, “Ζήτω το Έθνος” και άλλα συνθήματα, μαζεύτηκε στη φαρδιά λεωφόρο παρουσιάζοντας με τον όγκο του πρωτόφαντο θέαμα. […] Διάφοροι ομιλητές σε διάφορα σημεία την πελώριας συγκέντρωσης, έβγαζαν λόγους για τη λαϊκή κυριαρχία, το θεσμό της Αυτοδιοίκησης, και τη διατήρηση της Πολιτοφυλακής.
Ζητωκραυγές και χειροκροτήματα ξεσπούσαν κάθε τόσο απ’ όλες τις μεριές σ’ έναν απερίγραπτο αλαλαγμό για τις λαϊκές ελευθερίες. Ο λαός ζητούσε με όλη τη δύναμή του να μη θίξει κανείς τη κυριαρχία του που κατόρθωσε μετά από τόσον κατατρεγμό κι’ από τόσα μαρτύρια να κατοχυρώσει. Ώρες ολόκληρες φώναζε Αυτοδιοίκηση! Αυτοδιοίκηση! Ούτε η κόπωση πούχε έπειτα από πορεία δεκάδων χιλιομέτρων, ούτε η αγρύπνια του, ούτε η ορθοστασία και το στρίμωγμά του ήταν ικανά να του μειώσουν τη φωνή. Και ο αστός και ο εργάτης και ο γεωργός και ο διανοούμενος και ο βιοτέχνης, όλοι μαζύ μια μάζα με μια θέληση αξίωσαν την Αυτοδιοίκηση και το σάρωμα όλων των χρεοκοπημένων πια θεσμών και συστημάτων. […]
Στις 10.30 μίλησε προς τα πλήθη εκ μέρους της οργανωτικής επιτροπής του συλλαλητηρίου ο σγ. Τάκης Παναγιώτου πούπε μαζί με πολλά άλλα και τα παρακάτω: “Ότι κατορθώσαμε ν’ αποχτήσει ο λαός ύστερα από τόσους αγώνες και κινδύνους στο διάστημα της ξένης κατοχής, σήμερα κινδυνεύει να του το πάρουν. Θυμάστε πόσα θερμά δεχτήκαμε τον εκπρόσωπο της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Περιμέναμε να μας βοηθήσει να συνεργαστούμε από τις μεγάλες καταστροφές που πάθαμε και να τιμωρήσουμε τους χαφιέδες όπως θα τους άξιζε. Στις επιτροπές που παρουσιάστηκαν μπροστά του έδωσε να καταλάβουν πως έχει σκοπό να καταργήσει την Αυτοδιοίκηση δικαίωμα που απόχτησε ο λαός ακόμα μέσα στη χιτλερική σκλαβιά. Θέλει με τρόπο να σταματήσει τα λαϊκά δικαστήρια και να διαλύσει την Εθνική Πολιτοφυλακή και να ξανασυστήσει τη Χωροφυλακή με τους Γαλούσηδες, τους Κατσαρέηδες και τους Ιωάννου και όλα αυτά τα κοπρόσκυλα. Ο λαός δεν τους ξέχασε και μια μέρα σύμφωνα με τις αρχές της Τεχεράνης θα δικαστούν σαν εγκληματίες πολέμου.
Κι’ όμως η πολιτοφυλακή στάθηκε στο ύψος της.
Όλα τα καλά στοιχεία που είχε η παληά χωροφυλακή πήρανε τη θέση τους μέσα στην Πολιτοφυλακή. Κι αν μερικοί ακόμα από την χωροφυλακή που βοήθησαν το λαό μένουν αταχτοποίητοι , ο λαός δεν θα τους παραγνωρίσει.
Αγωνιστήκαμε ίσαμε τώρα μαζύ με τους μεγάλους μας συμμάχους για να γλιτώσουμε από τη φασιστική τυραννία και κερδίσαμε με αίμα τους θεσμούς που έχουμε. Δε θα επιτρέψουμε σε κανένα να τους αγγίξει. […]” Στην συνέχεια μίλησαν για το ίδιο θέμα οι σγ. Γ. Σκαλτσούνης και Βαγγέλης Χαραλαμπίδης. Έπειτα η επιτροπή του συλλαλητηρίου παρέδωσε στον κ. Αντ. Πάστρα αναπληρωτή του Γεν. Διοικητή το παρακάτω ψήφισμα.»

Το ψήφισμα

«Ο λαός πολεμώντας στήθος με στήθος τον πιο άγριο καταχτητή που γνώρισαν οι αιώνες, κατόρθωσε ν’ αποσπάσει το δικαίωμα της αυτοδιοίκησης με την λαϊκή δικαιοσύνη και την Εθνική πολιτοφυλακή. […] Σήμερα κατάπληχτος ο λαός πληροφορείται ότι ο Αντιπρόσωπος της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας που περιβάλλει με την εκτίμηση και την αγάπη του, θέλει να του αποσπάσει ό,τι με το αίμα του κατάχτησε. […] το έκτακτο παλλεσβιακό Συλλαλητήριο και καταλήγει στο παρακάτω ψήφισμα:
1) Διατρανώνει την πίστη του στους λαογέννητους θεσμούς του, που ευδοκίμησαν στην πράξη.
2) Εκφράζει την εκτίμηση του προς τη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και την παρακαλεί ν’ αφήσει ανέπαφους τους θεσμούς του ως τη στιγμή που η Συνταχτική Εθνοσυνέλευση θα κανονίσει το καταστατικό χάρτη της Ελλάδας.
3) Εκφράζει την αγάπη και ευγνωμοσύνη προς τους μεγάλους συμμάχους […]» Μυτιλήνη 5 Οκτωβρίου 1944
Το επόμενο, μετά την αποχώρηση του γενικού διοικητή, χρονικό διάστημα το ΕΑΜ έχοντας την ουσιαστική διοίκηση του νησιού, θα δώσει το βάρος μεταξύ των άλλων στην προετοιμασία των εκλογών της Αυτοδιοίκησης. (βλ. φωτογραφίες 15, 16, 17, 18)

Στις 25 του μηνός δημοσιεύονται, στην εφημερίδα «Ελεύθερη Λέσβος», τα ψηφοδέλτια με τα ονοματεπώνυμα υποψήφιων στο Επαρχιακό Συμβούλιο Λέσβου και Δημοτικό Συμβούλιο Μυτιλήνης. Χάρη στο αρχείο του δικηγόρου Φωκίωνα Βουνάτσου2, έχει διασωθεί το τυπωμένο ψηφοδέλτιο του Επαρχιακού Συμβουλίου που κυκλοφόρησε στο νησί και με το αφιέρωμα αυτό ξανακάνει την εμφάνισή του μετά από 65 χρόνια. (βλ. φωτογραφία 19).

 Για το έντυπο ψηφοδέλτιο με τους υποψήφιους δημοτικούς σύμβουλους Μυτιλήνης μέχρι σήμερα, απ’ ό,τι γνωρίζω, δεν έχει βρεθεί και δεν ξέρω αν αυτό τυπώθηκε, γι’ αυτό παραθέτουμε αυτό που δημοσιεύτηκε. (βλ. φωτογραφία 20)

Στις 27 Οκτωβρίου 1944 πρωτοκυκλοφορεί η εφημερίδα «Δημοκρατία» ως όργανο της Εθνικής Δημοκρατικής Ενώσεως Λεσβίων (ΕΔΕΛ) (βλ. φωτογραφία 21), 

οργάνωσης ουσιαστικά αντί-ΕΑΜ στο νησί μας, που δημιουργήθηκε στις αρχές του Οκτώβρη, από πολιτικούς παράγοντες του τότε Λαϊκού Κόμματος (δεξιά) και φιλελεύθερους δημοκράτες του Γ. Παπανδρέου, Βενιζέλου Θεμ. κ.λπ., μερικοί από τους οποίους είχαν συνεργασθεί με το ΕΑΜ την περίοδο της Κατοχής αλλά μετά την απελευθέρωση αποχώρησαν από αυτό. Στο πρώτο δε φύλλο της δε θα μπορούσε παρά να εκφράσει την αντίθεσή της με τη διενέργεια των εκλογών Αυτοδιοίκησης.

Προς τούτο δημοσιοποιεί, στη στήλη των σχολίων της με τίτλο «Της Ημέρας» (βλ. φωτογραφία 22), 

την αντίδρασή της στη διενέργεια αυτών:
«Η ΠΡΟΚΗΡΥΞΙΣ εκλογών Αυτοδιοικήσεως για την 29ην Οκτωβρίου, αποτελή το ολιγότερον πράξιν αδικαιολογήτου σπουδής.
Είνε αληθές ότι η προκύρηξις των εκλογών βασίζεται επί αποφάσεως της ΠΕΕΑ, αλλ’ η απόφασις αυτή είχε ληφθεί εις τας 21 Αυγούστου εν. ε. όταν δηλαδή δεν είχε ελευθερωθεί κανένα τμήμα του εθνικού μας εδάφους, η δε Κυβέρνησις ευρίσκετο ακόμα εις το εξωτερικόν.
Εφ’ όσον όμως η Κυβέρνησις εγκατεστάθη εις την πρωτεύουσαν τους Κράτους, η προκήρυξις εκλογών - οιασδήποτε μορφής εκλογών - πρέπει απαραιτήτως να βασίζεται επί κυβερνητικής αποφάσεως.
Μόνον εις χώρας αναρχουμένας, είναι δυνατή η ύπαρξη Κυβερνήσεων και Παρακυβερνήσεων.
Συνιστώμεν ως εκ τούτου την αναβολήν της διεξαγωγής των εκλογών, την οποίαν άλλως τε επιβάλλει και η πλέον στοιχειώδης πολιτική ευπρέπεια προς αυτά ταύτα τα μέλη της ΠΕΕΑ, τα μετέχοντα της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενώσεως.»
Επίσης δημοσιοποιεί και σύντομο κείμενό της όπου γίνεται μνεία σε έγγραφο του αντιπροσώπου γενικού διοικητή Νήσων Αιγαίου, προς το νομάρχη του ΕΑΜ, Φριλίγγο Κ. (βλ. φωτογραφία 23), 

όπου τονίζεται ότι οι εκλογές της Κυριακής είναι άκυρες, πριν και αυτός αναχωρήσει για Χίο για να μη νομιμοποιήσει με την παρουσία του αυτές.

Στις 28 Οκτώβρη 1944, με λιτή ανακοίνωση του νομάρχη (βλ. φωτογραφία 24) 

γίνεται γνωστό ότι αναβάλλονται οι εκλογές της Κυριακής κατόπιν απόφασης της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας. Τούτη η ανακοίνωση, την οποία παραθέτουμε, δημοσιεύεται στην «Ελεύθερη Λέσβος» στις 29 Οκτώβρη, καθώς και σχόλιο της εφημερίδας για την αναβολή αυτή.
«Ο ευθετότερος χρόνος δεν ήλθε βέβαια ποτέ…
Τον εμπόδισαν τα οδοφράγματα των δεκεμβριανών και η “λευκή τρομοκρατία” των μπουραντάδων το καλοκαίρι του 45.
Τον σταμάτησαν οι κοινοβουλευτικές εκλογές με την αποχή της αριστεράς, το Μάρτη του 46 και ο 3χρονος εμφύλιος πόλεμος στη συνέχεια.
Οι εκλογές για την ανάδειξη εκλεγμένων οργάνων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα γίνουν πια το 1950. Και τίποτα δεν θάναι ίδιο…
Η συμμετοχή των γυναικών στις εκλογές θάπρεπε να περιμένει άλλα οκτώ χρόνια.
Η ψήφος στη νεολαία από ηλικία 18 έως 21 χρόνων ήλθε μετά από 38 (!) χρόνια, μόλις στα 1982.
Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στους νέους από ηλικίες 21 έως 25 χρόνων μετά από 65 χρόνια θάναι ακόμα ζητούμενο…»

1 Ο Χρήστος Κόρακας γεννήθηκε στον Πολιχνίτο στα 1904. Μετά το τέλος των γυμνασιακών σπουδών θα φοιτήσει στη Νομική Σχολή Αθηνών και στα 1928 θα ξεκινήσει στη Μυτιλήνη τη δικηγορική του καριέρα. Στη διάρκεια της Κατοχής θα οργανωθεί στο ΕΑΜ και η απελευθέρωση θα τον βρει επιθεωρητή της Λαϊκής Δικαιοσύνης. Για την ενεργό του συμμετοχή στο ΕΑΜ θα υποστεί πολλαπλές διώξεις κατά το χρονικό διάστημα του 1945 - 1955. Από το 1956, με την εκλογή του αείμνηστου Δάσκαλου στο δήμο Μυτιλήνης, θ’ αναλάβει καθήκοντα νομικού συμβούλου στο δήμο και στο Σύνδεσμο Δήμων και Κοινοτήτων, με ειδίκευση στα αναπτυξιακά προγράμματα του νησιού, μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ‘80 όπου και συνταξιοδοτείται.

2 Ο Φωκίων Βουνάτσος γεννήθηκε στο Πλωμάρι και σπούδασε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στέλεχος του αγροτικού κινήματος στη Λέσβο. Στη διάρκεια της Κατοχής θα αναλάβει την ηγεσία του αντιστασιακού κινήματος στο Πλωμάρι ως γραμματέας της τομεακής επιτροπής του ΕΑΜ. Για τη δράση του στο ΕΑΜ, το καλοκαίρι του 1946 θα εκτοπιστεί για ένα χρόνο στην Ανάφη. Τη δεκαετία του ‘50 θα πολιτευθεί με το κόμμα του Πλαστήρα και Παπανδρέου Γ., στις δε εκλογές του 1964 θα εκλεγεί βουλευτής της Ένωσης Κέντρου. Στις πρώτες μετά τη χούντα ελεύθερες εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση θα εκλεγεί δήμαρχος Πλωμαρίου, κλείνοντας έτσι την πολύχρονή του ενασχόληση με τα κοινά.
 ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΕΜΠΡΟΣ"-28/10/2009

========================================================================

Κεραμιδόγατος 

ο μαντουμανταδόρος-(Β.Π)