ΤΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΛΕΣΒΟΣ-ΣΕΛΙΔΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΙΟΛΙΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ Διαβάζοντας το Παρελθόν ***************************** Το σημερινό κτίριο του 2ου Γυμνασίου και 4ου Δημοτικού Σχολείου Μυτιλήνης (πρώην Παρθεναγωγείο) ήταν το τρίτο κατά σειρά σχολείο της Ελληνικής κοινότητας της πόλης της Μυτιλήνης του 19ου αιώνα, που λειτούργησε στην ίδια θέση, στην παλιά συνοικία του Αγ. Συμεών. Το πρώτο σχολείο που αναφέρεται στη θέση αυτή ήταν το παλιό Ελληνικό Σχολείο, το οποίο καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1851. Α' ΠΕΡΙΟΔΟΣ Το αμέριστο ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε για την παιδεία και η δυνατότητα ανέγερσης εκπαιδευτικών κτιρίων από την ελληνική κοινότητα από τα μέσα του 19ου αιώνα, εξ’ αιτίας του μεταρρυθμιστικού πλαισίου του Τανζιμάτ (δηλ. να προβαίνουν στην ανέγερση κοινοτικών κτιρίων), είχε ως αποτέλεσμα την ανέγερση πολυάριθμων και εξειδικευμένων σχολείων, όπως Γυμνασίου και Παρθεναγωγείου, σ’ όλο το νησί. Μετά την επιλογή, όπως φαίνεται, του χώρου του Μεγάλου Περιβολιού για την ανέγερση του Α’ Γυμνασίου Μυτιλήνης, ήδη από το 1840, ο χώρος του παλιού Ελληνικού Σχολείου χρησιμοποιήθηκε για το Παρθεναγωγείο, το πρώτο κτίριο του οποίου οικοδομήθηκε το 1861. Το σημερινό κτίριο του Παρθεναγωγείου οικοδομήθηκε στην ίδια θέση το 1898, με χορηγία του ευεργέτη των Φ.Κ.Μ. Ζαφείρη Βουρνάζου. Η παράλληλη ανέγερση δύο σχολείων, Γυμνασίου και Παρθεναγωγείου, που σημειώθηκε κατά τα μέσα και προς το τέλος του 19ου αιώνα και από τον ίδιο βασικό ευεργέτη, την οικογένεια Βουρνάζου, υποδηλώνει την πρωτοποριακή αντίληψη των ιθυνόντων για την αναγκαιότητα της παιδείας χωρίς διακρίσεις, εντάσσεται δε στο γενικότερο ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε από τη χριστιανική άρχουσα τάξη της εποχής, και ειδικότερα από τους πλούσιους Μυτιληναίους εμπόρους και επιχειρηματίες της διασποράς, οι οποίοι, εκτός από πολυτελείς κατοικίες, επιδόθηκαν στον εκσυγχρονισμό της πόλης και στη δημιουργία αστικής υποδομής, με την ανέγερση όλων σχεδόν των δημοσίων και κοινοτικών κτιρίων που διαθέτει μέχρι σήμερα η πόλη (Δημαρχείο, τα ανωτέρω εκπαιδευτικά ιδρύματα και αστικές σχολές, Νοσοκομείο, ναός Αγ. Θεράποντα, Δημοτικός Κήπος κλπ.) Β' ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1900-35) Η ανέγερση του Παρθεναγωγείου στα 1898-99 θεωρήθηκε σταθμός στην εκπαίδευση του γυναικείου πληθυσμού της Μυτιλήνης και πρόοδος για ολόκληρη τη Λεσβιακή Κοινωνία. Για πολλά χρόνια από το 1840 που λειτούργησε για πρώτη φορά το Παρθεναγωγείο ήταν ενιαίο Δημοτικό και Γυμνάσιο. Οι μαθήτριες γράφονταν στο σχολείο όταν ήταν 6 χρονών περίπου και φοιτούσαν ως τα 15 (όχι όλες φυσικά).  Προέρχονταν από τη Μυτιλήνη και τα εγχώρια της Λέσβου αλλά και από τα απέναντι Μικρασιατικά παράλια που είχαν Ελληνικό πληθυσμό ως το 1922. Από το1848 μέχρι το 1929 τη διεύθυνση του Παρθεναγωγείου ασκούν γυναίκες – εκπαιδευτικοί. Στις αρχές του 20ου αιώνα στο πηδάλιο του Παρθεναγωγείου βρίσκονται η Ελπινίκη Καρακούση (1900-1902) δασκάλα με σπουδές στη Γερμανία που αργότερα διευθύνει το Αρσάκειο, η Φραγκίσκη Λουβάρεως (1902-1904), η Θεοδώρα Βουγάτσου (1904-1929). Το Παρθεναγωγείο ενταγμένο μέσα στο πιο ζωντανό τμήμα της πόλης, την κεντρική αγορά και συγχρόνως το ιστορικό και παραδοσιακό κέντρο της Μυτιλήνης, έζησε όλα εκείνα τα γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο μας και τη χώρα μας στις αρχές του 20ου αιώνα. Όταν στις 8 Νοεμβρίου 1912 ήρθε η πολυπόθητη απελευθέρωση του νησιού από τους Τούρκους με την απόβαση του Ελληνικού Στόλου που είχε επικεφαλή το Ναύαρχο Κουντουριώτη το Παρθεναγωγείο ήταν έτοιμο να υψώσει τη γαλανόλευκη.  Η Διευθύντριά του Θεοδώρα Βουγάτσου τρέχοντας μπροστά από τα γεγονότα και προβλέποντας την αίσια έκβασή τους φρόντισε ώστε οι μαθήτριες να ράψουν στο μάθημα της Ραπτικής μια τεράστια σημαία και περίμενε τη μέρα της απελευθέρωσης, για να την υψώσει στο μπαλκόνι του σχολείου. Τα γεγονότα που επακολούθησαν την απελευθέρωση, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας (1914), ο εθνικός Διχασμός και το χειρότερο για τους Έλληνες η Μικρασιατική καταστροφή του 1922, πέρασαν και μέσα από το Παρθεναγωγείο αφήνοντας τα ίχνη τους στη σχολική ζωή και τη λειτουργία τους. Τα πολεμικά γεγονότα και οι απανωτές επιστρατεύσεις είχαν σαν αποτέλεσμα να απογυμνώνεται συχνά το σχολείο από δασκάλους, να γίνεται πολλές φορές στρατώνας και να δέχεται τα κύματα των προσφύγων. Πάντοτε όμως στάθηκε σαν στοργική μάνα και έσφιξε στην αγκαλιά του τα προσφυγόπουλα ζεσταίνοντας τις ελπίδες και τα όνειρά τους για ένα καλύτερο αύριο. Το 1915 το εννεατάξιο μέχρι τότε Παρθεναγωγείο χωρίζεται σε Δημοτικό Σχολείο Θηλέων, που περιλαμβάνει τις 6πρώτες τάξεις και σε Ανώτερο Παρθεναγωγείο με τις υπόλοιπες τρεις τάξεις. Σκοπός του Παρθεναγωγείου ήταν να μορφώσει τις κόρες της Μυτιλήνης, δηλαδή να τις προσφέρει θεωρητική γνώση αλλά και αγωγή μέσα στα πλαίσια και τις κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής για τη γυναίκα και το ρόλο της στην κοινωνία. Τα μαθήματα που διδάσκονταν ήταν τα Ελληνικά, τα Μαθηματικά, τα Θρησκευτικά, η Ιστορία, τα Γαλλικά, τα Τούρκικα (ως το 1912), τα Καλλιτεχνικά (Ωδική, Ιχνογραφία) και Οικιακά. Τα Οικιακά ήταν ιδιαίτερα σημαντικό μάθημα, γιατί οι περισσότερες μαθήτριες προορίζονταν για νοικοκυρές. Το σχολείο έδινε σημαντικό βάρος στην εκπαίδευση των μελλουσών συζύγων και μητέρων για θέματα του καθημερινού νοικοκυριού. Υπήρχε ξεχωριστή αίθουσα με ραπτομηχανές όπου μάθαιναν τα κορίτσια να ράβουν, να καρικώνουν, να γαζώνουν. Παράλληλα οι μαθήτριες έπαιρναν μαθήματα κοινωνικής αγωγής και συμπεριφοράς που είχαν σχέση με το ρόλο της οικοδέσποινας π.χ. πώς να δεχθούν έναν επισκέπτη, πώς να ετοιμάσουν ένα επίσημο τραπέζι κ.τ.λ. Οι στόχοι λοιπόν του Παρθεναγωγείου ήταν δύο, αφ’ενός ήθελε να δώσει στις μαθήτριες τα θεωρητικά εφόδια για όσες είχαν τη δυνατότητα να συνεχίσουν τις σπουδές και να πάρουν το απολυτήριο του Ανώτερου Παρθεναγωγείου που θα τους επέτρεπε να γίνουν δασκάλες, αφ’ ετέρου να προετοιμάσει κατάλληλα τα κορίτσια στο ρόλο της αυριανής συζύγου και μητέρας. Η φοίτηση στο σχολείο δεν ήταν δωρεάν, οι μαθήτριες πλήρωναν δίδακτρα, αγόραζαν τα βιβλία κ.τ.λ. Εξαίρεση γινόταν στις άπορες και ορφανές. Η πειθαρχία ήταν το χαρακτηριστικό της σχολικής ζωής, ιδιαίτερα κατά την περίοδο που τη διεύθυνση ασκούσε η Θεοδώρα Βουγάτσου. Υπήρχε παράλληλα αυστηρή οργάνωση και συμμετοχή στις δραστηριότητες του σχολείου, όπως γιορτές, θεατρικές παραστάσεις, εκδρομές, γυμναστικές επιδείξεις που γίνονταν στο τέλος της σχολικής χρονιάς, αρχικά στην αυλή του σχολείου και αργότερα στο στάδιο της Μυτιλήνης (Ταρλά) με τη συμμετοχή κι άλλων σχολείων, της φιλαρμονικής του Δήμου, των αρχών της πόλης και πολύ κόσμου. Όλα εκείνα τα ταραγμένα χρόνια των αρχών του 20ου αιώνα διευθύντρια είναι μια δυναμική και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα η Θεοδώρα Βουγάτσου. Υδραία στην καταγωγή ήρθε από τη Ρωσία μεταφέροντας στο σχολείο τις αυταρχικές και αριστοκρατικές αντιλήψεις της. Γεγονός πάντως είναι ότι το τιμόνι του σχολείου το κράτησε γερά κι αυτό φάνηκε με την αποχώρησή της το 1929, οπότε το Παρθεναγωγείο πέρασε μια περίοδο αποδιοργάνωσης.Οι διευθυντές που τη διαδέχτηκαν άλλαζαν κάθε λίγο και λιγάκι ώσπου να βρεθεί μια νέα ισορροπία. Εκείνη την περίοδο ένας νέος άνεμος πνέει στο χώρο της εκπαίδευσης με τις μεταρρυθμίσεις της Κυβέρνησης Βενιζέλου και εμπνευστές τους Δελμούζο, Παπανούτσο κλπ. Υπουργός Παιδείας είναι ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρώην νομάρχης Λέσβου, του οποίου η προσφορά στην εκπαίδευση του νησιού θεωρείται σημαντική καθώς φρόντισε να ιδρύσει αρκετά σχολεία τόσο στη Μυτιλήνη όσο και στα χωριά γύρω στο 1931. Το Παρθεναγωγείο τότε (1932) γίνεται τετρατάξιο και κλείνει τον κύκλο του λίγα χρόνια αργότερα το 1935 καθώς μετατρέπεται σε 6τάξιο Γυμνάσιο Θηλέων. Γ' ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1935-70) Το 1936 ένα χρόνο μετά την ίδρυση του Γυμνασίου Θηλέων ο Μεταξάς επιβάλλει με κίνημα τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου . Το φασιστικό καθεστώς δημιουργεί μεγάλα προβλήματα στη λειτουργία του σχολείου καθώς υποχρέωνε τους εκπαιδευτικούς να οργανώνουν ομιλίες , θεατρικές παραστάσεις και γιορτές με ανάλογο περιεχόμενο και τις μαθήτριες να οργανωθούν στην ΕΟΝ (φασιστική νεολαία) και να συμμετέχουν στις φιέστες της. Η πίεση που υπήρχε από το αυταρχικό καθεστώς και οι παρεμβάσεις των οργάνων του στη σχολική ζωή αποσυντόνιζαν τη λειτουργία του σχολείου και ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τις δημοκρατικές αρχές των εκπαιδευτικών , των γονέων και των μαθητών. Την αφόρητη ατμόσφαιρα του στείρου εθνικισμού, της πατριδοκαπηλίας και της στέρησης βασικών ελευθερίων έρχεται να ανατρέψει ο πόλεμος του 1940, οπότε η ζωή στο σχολείο αλλά και έξω από αυτό περνά από το κακό στο χειρότερο. Γράφει για τη ζωή στο σχολείο την περίοδο αυτή της κατοχής ο χημικός του Γυμνασίου Θηλέων Απόστολος Αποστόλου μετέπειτα Δήμαρχος Μυτιλήνης . Τα σχολεία δε δούλευαν κανονικά. Οι δάσκαλοι δεν είχαν όρεξη να διδάξουν και οι μαθητές να μάθουν . Η παρουσία μου στο Γυμνάσιο δεν ήταν τακτική . Θυμάμαι μια φορά έλειψα έναν ολόκληρο μήνα, όταν αναγκάστηκα να φύγω στα βουνά για να αποφύγω τη σύλληψη . Με κάλυπταν ο διευθυντής μου Αριστείδης Δελής, οι συνάδελφοί μου και τα ίδια τα παιδιά, οι μαθήτριές μου . Με την αποχώρηση των Γερμανών το 1944 ένα νέο δράμα περιμένει τον Ελληνικό λαό, ο εμφύλιος πόλεμος. Το Γυμνάσιο Θηλέων ως μικρή κοινωνία που αντανακλά στο εσωτερικό του τα τεκταινόμενα έξω από τα τείχη του, έχει χωριστεί σε δύο στρατόπεδα ( δεξιό και αριστερό). Οι μαθήτριες μεταφέρουν στο σχολείο το εμφυλιοπολεμικό κλίμα με συνθήματα και αντεγκλήσεις, ενώ ο σύλλογος καθηγητών σε συνεδρίασή του απαγορεύει κάθε είδους πολιτικές εκδηλώσεις . Το Μάιο του 1945 συλλαμβάνεται στο γραφείο του σχολείου ο Απόστολος Αποστόλου, ενώ ένα χρόνο αργότερα απολύονται οι εκπαιδευτικοί Απ. Αποστόλου, Ιωαν. Λάσκαρης, Αικ. Ελευθεριάδου και αργότερα η Χαρ. Καμπάνη για συμμετοχή σε ανταρτική οργάνωση . Μετά τη λήξη του εμφυλίου (1949) ακολουθεί η γκρίζα περίοδος της δεκαετίας του 50’ με την επιβολή αυταρχικού πλαισίου τόσο στα σχολεία όσο και στην κοινωνία γενικότερα. Μέτρα τάξης και ασφάλειας έξω, ασφυκτικός έλεγχος στις μαθήτριες (ποδιές), περιορισμοί στην κυκλοφορία (μέχρι τις 7:30 το βράδυ), απαγόρευση της εισόδου σε κινηματογράφους και θέατρα. Η κατάσταση από πλευράς υποδομής λόγω της άθλιας κατάστασης του διδακτηρίου αλλά και του μεγάλου αριθμού μαθητριών είναι αφόρητη. Πάνω από 1000 μαθήτριες συνωστίζονται στον κάτω όροφο του σχολείου σε δύο βάρδιες, ενώ στον επάνω όροφο στεγάζεται το 4ο Δημοτικό Σχολείο. Σε κάθε αίθουσα αντιστοιχούν 80 έως 100 μαθήτριες που στοιβάζονται τρεις – τρεις στα θρανία. Οι καθηγητές για να επιβάλλουν την τάξη καταφεύγουν σε πειθαρχικά μέτρα και τιμωρίες. Οι ευχάριστες στιγμές για τις μαθήτριες ήταν οι εκδρομές, όπου υπήρχε χαλάρωση του ελέγχου και προσέγγιση. Με εκπαιδευτικούς ακόμα και με τους πιο αυστηρούς. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα βρίσκει το Γυμνάσιο Θηλέων η νέα δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Πάλι στείρος εθνικισμός, πατριδοκαπηλία, αντικομμουνιστική υστερία, πάλι στέρηση ελευθεριών, συλλήψεις εκπαιδευτικών, απολύσεις, φυλακίσεις, εκτοπίσεις. Το 1968 συλλαμβάνεται μέσα στο σχολείο ο φιλόλογος Διευθυντής του Λυκείου Θηλέων Παναγιώτης Καλδής και αφού προπηλακίζεται από το Νομάρχη της Χούντας Δορκοφίκη απολύεται. Το στεγαστικό όμως πρόβλημα έχει διογκωθεί και οι σύλλογοι καθηγητών, γονέων και άλλοι παράγοντες της πόλης ξεκινούν την προσπάθεια ανεύρεσης κονδυλίων για την ανέγερση νέου σχολείου για τα κορίτσια. Ο Νομάρχης Λέσβου Λυγεράκης από το 1962 κιόλας είχε ταξιδέψει στην Αμερική 2 φορές και ήρθε σε επαφή με ομογενείς Λεσβίους ζητώντας τους να ενισχύσουν οικονομικά την ίδρυση νέου Γυμνασίου Θηλέων. Πράγματι συγκεντρώνουν ένα σημαντικό ποσό που έρχονται να καταθέσουν οι ίδιοι με επικεφαλή τον κ. Αγριτέλλη. Τελικά ύστερα από πολλές περιπέτειες και αφού παραχωρήθηκε οικόπεδο στην περιοχή του Υφαντήριου, χτίζεται το νέο Γυμνάσιο Θηλέων εκεί που σήμερα στεγάζονται το 3ο Λύκειο και 3ο Γυμνάσιο. Οι μαθήτριες εγκαθίστανται στο νέο κτίριο το 1970, ενώ το παλιό σχολείο τους λειτουργεί για λίγα χρόνια ως 2ο Γυμνάσιο Αρρένων και από το 1976 μέχρι σήμερα ως 2ο Γυμνάσιο Μυτιλήνης (μεικτό). ======================================================================== Κεραμιδόγατος  ο μαντουμανταδόρος-(Β.Π)