Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ Ο ΜΥΤΙΛΗΝΙΟΣ ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ

πηγή:

8/11/2014

{Από το αρχείο του "Ε".} 

[Από σειρά δημοσιευμάτων του αείμνηστου 

Βασίλη Πλάτανου που αφορούσαν

στην εικονογραφία ναών και 

παρεκκλησίων της Λέσβου.]

ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ

8 Νοεμβρίου, Γιορτή των Αρχαγγέλλων.

Οι Αρχάγγελοι στη ζωγραφική

 του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ

Ταξιάρχης, Θεόφιλου,
από τη συλλογή Θόδωρου Ουζουνέλλη
(φωτό: Β. Πλάτανος)

Σαν αρχαγγελικός ζωγράφος ο αγαπημένος μας Θεόφιλος μας κληρονόμησε τον Ταξιάρχη Αρχάγγελο Μιχαήλ σε τρεις τουλάχιστο σημαδιακές εικόνες. Μια φορητή αποτειχισμένη και δυο τοιχογραφίες.

 Η φορητή που αποτειχίστηκε μαζί με μια άλλη εικόνα, τον Άγιο Ευστράτιο, ανήκε στη συλλογή που είχε ο πρόσφατα ταξιδεμένος Θόδωρος Ουζουνέλλης.

Τον ιστορεί σε νεανική μορφή, με μαύρα μακριά μαλλιά, φωτοστέφανο, φτερούγες στις πλάτες, με στολή Ρωμαίος στρατιώτης, σύμφωνα με τη βυζαντινή αγιογραφική παράδοση, στο δεξί χέρι να βαστά σπάθα που ακουμπά στον ώμο του και στο αριστερό να σηκώνει προς τα πάνω ζυγαριά (σαν ψυχοπομπός ο Ταξιάρχης στη ζυγαριά ζύγιαζε τις αρετές και τις αμαρτίες όταν πέθαιναν οι άνθρωποι).

Από τις τοιχογραφίες η μία βρίσκεται δεξιά μέσα στο εκκλησάκι Ταξιάρχης, στον προσφυγικό οικισμό Τσέντρο ή Κέδρο, στον Κόλπο Γέρας (0,68 πλάτος x 1 μ. ύψος), και η άλλη στον ίδιο οικισμό, στην εκκλησιά Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος.

Ταξιάρχης, Θεόφιλου, από τη συλλογή
Θόδωρου Ουζουνέλλη
(φωτό: Β. Πλάτανος)

Ο Ταξιάρχης είναι ζωγραφισμένος κι εδώ δεξιά. Με φτερά στις ωμοπλάτες, μαύρα μακριά μαλλιά, φωτοστέφανο, κοντομάνικο φόρεμα-θώρακας στρατιωτικός σε ρόδινο χρώμα, που καταλήγει σε κοντή γαλάζια φουστανέλλα, με βράκα που φτάνει λίγο πιο κάτω από τα γόνατα, σανδάλια στα πόδια με δερμάτινες λουρίδες που δένονται. Στο δεξί χέρι η σπάθα ακουμπά στον ώμο, στ’ αριστερό τεντωμένο χέρι σηκώνει ζυγαριά. Έργον Θεοφίλου Γ. Χ΄΄Μιχαήλ 1928. «Συδρομί της Ευστρατίου Γ. Ακαμάτη και δαπάνης» (ύψος 1,17 μ. x 0,87).

Οι Ταξιάρχες

Ταξιάρχες προσωνυμία-επίθετο για τους αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ, σαν αρχηγοί στις ουράνιες αγγελικές στρατιές. «Των Ταξιαρχών», ονομάζεται έτσι η 8η Νοέμβρη, μέρα που τιμάται από την Εκκλησία η γιορτή για τους Αρχάγγελους. Μιχαήλ (στην εβραϊκή: μι-χα-ηλ: ποιος ο Θεός), όνομα για άγιους, πατριάρχες, επίσκοπους, ηγεμόνες κι άλλα ιστορικά πρόσωπα. Μιχαήλ, όνομα για άγιους στην Ορθόδοξη Εκκλησία.

Μιχαήλ και Γαβριήλ, οι Αρχάγγελοι και Ταξιάρχες. Ο Μιχαήλ είναι ένας από τους Αρχάγγελους που μνημονεύονται στην Παλαιά Διαθήκη και θεωρείται ως ο φύλακας άγγελος για τον ιουδαϊκό λαό και το «νέο Ισραήλ», δηλαδή στη Χριστιανική Εκκλησία. Στην αποστασία του Σατανά, όταν ο αρχάγγελος Μιχαήλ είδε την πτώση του, κάλεσε τις ουράνιες δυνάμεις φωνάζοντας δυνατά «Πρόσχωμεν» και ύμνησε μαζί με τους άλλους αγγέλους το Θεό.

Συνηθίζεται να εικονίζεται ως Ρωμαίος στρατιώτης με πύρινο ξίφος ή δόρυ, μόνος του ή σε αγώνα κατά του Σατανά, που παριστάνεται σα δράκοντας από επίδραση της εικόνας του βιβλίου της «Αποκάλυψης» (κεφ. Κ΄ 1-2):«Και είδα άγγελο να κατεβαίνει από τον ουρανό, που είχε το κλειδί της αβύσσου-βάραθρου κι αλυσίδα μεγάλη στη χέρα του. Κι έπιασε τον δράκοντα, το φίδι το αρχαίο, που είναι Διάβολος και Σατανάς κι έδεσε αυτόν χίλια χρόνια».

Στην εικονογράφηση ο Θεόφιλος βάσταξε τη βυζαντινή παράδοση, ζωγράφισε τον Ταξιάρχη Ρωμαίο στρατιώτη. Η άλλη με τον δράκοντα, παριστάνεται σε σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη. Αυτή βρίσκουμε και στον Καραγκιόζη τον Ελληνικό, όπου στη θέση του Ταξιάρχη, στο Θέατρο Σκιών βγαίνει η φιγούρα με τον Άι-Γιώργη ή τον Μεγαλέξαντρο και σκοτώνουνε τον «κατηραμένο όφι».

Για τη θεοφιλική εικονογράφηση, στην «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης», που έγραψε ο Ιερομόναχος Διονύσιος από Φουρνά, στ’ Άγραφα, σημειώνει: «Ο Βαλαάμ φεύγοντας καταράστηκε τους Εβραίους, εμποδίζεται από τον άγγελο, και ο άρχων Μιχαήλ στέκεται μπροστά του με σπαθί ξεγυμνωμένο».

Όταν ιστορείται τουρλαία εκκλησιά, στο τρίτο σταυροθόλι ζωγραφίζουνε τον αρχάγγελο Μιχαήλ. Στη δεξιά βαστά σπάθα, στην αριστερή χαρτί, που λέγει: «Τοις μη καθαραίς προστρέχουσι καρδίαις, εν τω καθαρώ του Θεού θείου δόμω, ασυμπαθώς μου την σπάθην εκτεινύω». Ο Μιχαήλ ζωγραφίζεται και στη δεξιά πύλη στο τέμπλο προς το ιερό με σπάθα αμφίστομη (ρομφαία) και κάποιους στίχους.

Αλλού στη Λέσβο

Θρησκευτικά ιστορικά μνημεία, αφιερωμένα στους Ταξιάρχες, υπάρχουνε στη Λέσβο:
Ο Ταξιάρχης στο Μανταμάδο, ανδρικό μοναστήρι που η παράδοση λέγει ότι ιδρύθηκε το 900 με 1000 μ.Χ.. Λεηλατήθηκε από Σαρακηνούς πειρατές, που σφάξανε τους καλόγερους.

Η εικόνα του Αρχάγγελου Μιχαήλ φτιάχτηκε από λάσπη με χώμα και το αίμα των μοναχών. Είναι η μοναδική ανάγλυφη εικόνα στην Ορθοδοξία.

Ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Γαβριήλ γράφει το 1618 για τον Ταξιάρχη: «Μένει δε ο ναός του Μιχαήλ μετά προαυλίου και μικράς περιοχής, μη τολμώντων των Αγαρινών άψασθε το καθόλου, διά το θαυματουργείν ο σημέραι. Έστιν αύτη ψηλαφητή άπασα, κεφαλήν και σώμα και χείρας, μετά ρομφαίας και πτερύγων έχουσα, ώσπερ μαχητής φοβερώτατος». Γιορτάζει την Κυριακή των Μυροφόρων, με πανηγύρι, και τα εγκαίνια του νέου ναού, που έγιναν στις 8 Μάη 1888 από τον Μητροπολίτη Μηθύμνης Γλυκά Νικηφόρο (συχωρέθηκε 20 Φεβρ. 1896).

Το αντρικό μοναστήρι Λειμώνος αφιερωμένο στους Ταξιάρχες. Ιδρύθηκε στα 1523 ή 1527 από τον Άγιο Ιγνάτιο Αγαλλιανό πάνω στην εκκλησιά του διαλυμένου βυζαντινού μοναστηριού του Παμμέγιστου Ταξιάρχη Μιχαήλ. Στα 1975 χτίστηκε το νέο καθολικό, βασιλική τρίκλιτη με διπλό νάρθηκα. Η χτιτορική επιγραφή: «Ανεδομήθη όδε ο σηκός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών / εκ δαπάνης τήσδε της σταυροπηγιακής Μονής του Λειμώνος / έτει 7.303 ινδικτιώνος 13 σωτηρίω 1795 Δεκεμβρίω 20».

Οι τοιχογραφίες του ναού είναι του 18ου αι.. Του εσωνάρθηκα του 1800, από το Νικηφόρο Αγιορείτη. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο της ίδιας εποχής με τις τοιχογραφίες του εσωνάρθηκα. Απαγορεύεται είσοδος στις γυναίκες (άβατο).

Το αντρικό μοναστήρι Ταξιαρχών Πιθαρίου. Ιδρύθηκε στα μέσα του 17ου αι.. Στα 1931 καταργήθηκε και ξανασυστήθηκε στα 1940. Στα χρόνια 1962 - ‘67 λειτούργησε ως Σωφρονιστήριο της Εκκλησίας Ελλάδος (για άγαμους κληρικούς σε ποινές περιορισμού). Το σημερινό καθολικό χτίστηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα. Ανακαινίστηκε το 1962.

Το μοναστήρι Κρεοκόπου, αφιερωμένο στους Ταξιάρχες. Ιδρύθηκε το 16ο αιώνα, δεν λειτουργεί.
Τα μοναστήρια Μανταμάδου, Λειμώνος και Κρεοκόπου εξαρτώνται από τη Μητρόπολη Μηθύμνης, ενώ του Πιθαρίου από τη Μητρόπολη Μυτιλήνης.

===================================================================================

Κεραμιδόγατος

ο μαντουμανταδόρος-(Β.Π)